مسیر اقتصاد/ حرکت کشور به سمت ایجاد درآمدهای پایدار و قطع وابستگی بودجه به نفت ضروری است. مالیات یکی از مهم ترین منابع درآمدی دولت است که نسبت به سایر روش های درآمدی تبعات کمتری برای اقتصاد دارد. بررسی نظام و ساختار مالیاتی در این مسئله راهگشاست.
سهم پایین درآمدهای مالیاتی از منابع عمومی بودجه نشان میدهد نظام مالیاتی کارآیی مناسبی ندارد. لذا اصلاح ساختار مالیاتی کشور به منظور توسعه ظرفیت های درآمدی و سایر کارکردهای تنظیمی و بازتوزیعی مالیات در اولویت سیاست‌گذاری و اقدام قرار دارد.
ارکان نظام مالیاتی ایران
قدم ابتدایی اصلاح نظام و ساختار مالیاتی، تفکیک آن به ارکان مشخص، تجزیه و تحلیل هر رکن و سپس یافتن موانع و مشکلات است. البته نباید ارکان را مجزا و بدون ربط با هم دانست و حفظ دیدگاه کلی برای کشف مشکلات و ارائه راهکارها الزامی است.
قوانین و مقررات مالیاتی، سازمان اجرایی یا دستگاه مالیات ستان، زیرساخت های اخذ مالیات و مؤدیان مالیاتی، ارکان تشکیل‌دهنده هر نظام مالیاتی است. مشکلات و موانع پیش روی نظام مالیاتی ذیل هر کدام از ارکان آن تعریف می شود.
قوانین و مقررات مالیاتی، خاستگاه اصلی مشکلات نظام مالیاتی
عمده موانع و ایرادات نظام مالیاتی ایران در حوزه قوانین و مقررات مالیاتی است؛ که شاکله اصلی ساختار مالیاتی را تشکیل می دهد. حوزه قوانین و مقررات مالیاتی نشان دهنده سیاست های کلی مالیاتی، فرآیندهای وصول مالیات و نحوه تعامل دستگاه مالیاتی با مؤدیان است.
مشکلات قوانین و مقررات مالیاتی عبارت از نرخ های نامناسب، معافیت های ناکارآمد، عدم جامعیت پایه های مالیاتی، ضعف در ضمانت های اجرایی، پیچیدگی و نارسایی قوانین و … است.
ترکیب ساختار نظام مالیاتی ایران
در نظام مالیاتی ایران، قوانین مالیاتی بر پایه دو نوع مالیات های مستقیم و مالیات های غیرمستقیم است. مالیات مستقیم آن مالیاتی است که مؤدی یا مسئول پرداخت مالیات، مستقیما مالیات را پرداخت می‌کند؛ اما مالیات غیرمستقیم مالیاتی است که پرداخت‌کننده آن مشخص و معین نبوده و به‌طور غیرمستقیم بر کالاهای مصرفی اشخاص وضع شده و از مصرف‌کنندگان وصول می‌شود.
مالیات های مستقیم از دو پایه اصلی مالیات بر درآمد (مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و اشخاص حقیقی) و مالیات بر ثروت تشکیل می‌شود که هر یک از پایه‌های مذکور به نوبه خود به منابع مختلف مالیاتی تقسیم می شود. مالیات های غیرمستقیم نیز که پایه مالیات بر مصرف را تشکیل داده است، شامل مالیات بر واردات و مالیات بر ارزش افزوده است.
شناسایی وضعیت موجود و مقایسه با وضع مطلوب
بررسی ترکیب کل درآمدهای مالیاتی، سهم مالیات‌های مستقیم و مالیات‌های غیرمستقیم، سهم درآمدی هر یک از مالیات ها به صورت جزئی، هزینه وصول هر یک از انواع مالیات ها، میزان اجتناب و فرار مالیاتی در هر یک از انواع پایه های مالیاتی و… گزاره ها و مؤلفه های مهمی است که باید در ارزیابی ساختار مالیاتی مورد مطالعه قرار گیرد.
پس از ارزیابی و پایش مؤلفه های اثرگذار در کیفیت نظام مالیاتی، باید وضعیت مطلوب ساختار مالیاتی را مشخص نمود. وضعیت مطلوب نظام مالیاتی با توجه به اهداف از پیش تعیین شده سیاست‌گذار مشخص می شود.
حرکت به سمت کسب درآمد بیشتر از مالیات های غیرمستقیم و اتکا به مالیات بر مصرف، وضع مالیات‌های تنظیمی با وجود درآمدهای پایین، میزان حمایت‌ها و مشوق های مالیاتی تولید و صادرات و … از جمله اهدافی در نظام و ساختار مالیاتی است که به نظر سیاست‌گذار و شرایط ترسیم شده برای آینده اقتصاد کلان کشور بستگی دارد.
اما در این میان، ساده ترین و سریعترین راه، مقایسه مولفه های مالیاتی ایران با کشورهای مشابه و کشورهای پیشرو و موفق در نظام مالیاتی است. این مقایسه می‌تواند آغازگر توسعه و پیشرفت نظام و ساختار مالیاتی ایران گردد؛ به شرط آن که ملاحظات خاص اقتصاد ایران و هدایت آن به سمت خوداتکایی و مقاوم‌سازی تامین گردد.
در گزارش های آتی به بررسی مقایسه ای عملکرد مهم‌ترین مؤلفه های مالیاتی ایران و سایر کشورها پرداخته خواهد شد.
انتهای پیام/ دولت و حاکمیت
