مقایسه ۴ شاخص مالیاتی در ایران و جهان

به گزارش مسیر اقتصاد نظام مالیاتی ایران به عنوان یکی از اصلی‌ترین ابزارهای سیاست مالی که تاثیرات عمیق و گسترده ای بر اقتصاد دارد، دچار مشکلات و نارسایی های بسیاری است. عدم تعریف اهداف و چشم‌انداز معین برای گسترش درآمدهای مالیاتی، افزایش عدالت و کاهش نابرابری در جامعه، برخی از علائم نشان دهنده ناکارایی نظام مالیاتی است. علاوه بر این موارد، نظام مالیاتی فعلی به یکی از موانع جدی توسعه کسب و کارها و رونق تولید تبدیل شده است.

فرصت طلایی اصلاح نظام مالیاتی

اکنون با توجه به کاهش حجم صادرات و فروش نفت خام در اثر تحریم های اقتصادی و نيز کاهش شدید قيمت‌های جهانی نفت، راه گریزی جز توجه بيشتر به افزایش درآمدهای مالياتی و اصلاح ساختار مالياتی، برای دولت باقی نمانده است. شرایط به وجود آمده یک تهدید برای اقتصاد ایران است که اگر به درستی برای آن چاره‌اندیشی شود، می‌تواند فرصتی طلایی تلقی شده تا نظام مالیاتی را به سمت مسیر صحیح هدایت کرد.

بخشی از نماگرهای اقتصادی که نشانگر وضعیت نظام مالیاتی است و باید به عنوان شاخص مورد توجه قرار گیرد، عبارتند از:

• نسبت هزینه های وصول مالیات به مالیات های وصول شده
• نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی
• نسبت مالیات به هزینه های جاری
• نسبت مالیات به منابع عمومی بودجه
• میزان فرار مالیاتی
• و…

نسبت هزینه های وصول مالیات به مالیات های وصول شده

از مشکلات اجرایی در نظام مالیاتی کشور بالا بودن هزینه وصول مالیات است. هزینه وصول مالیات نشان می‌دهد که در ازای وصول هر ریال درآمد مالیاتی، چه میزان هزینه انجام می شود.

حداقل نمودن هزینه‌های اداری وصول درآمدهای مالیاتی، یکی از اصول راهبردی هر نظام مالیاتی مطلوب است که با توجه به شرایط و ساختارهای اداری، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی باید اجرا گردد و رابطه مستقیمی بین کارآیی نظام مالیاتی و هزینه وصول مالیات وجود دارد.

در جدول زیر آمار این شاخص طی ۱۰ سال آورده شده است:

منبع: آمارهای خزانه داری کل کشور و برنامه عملیاتی سال ۱۳۹۴ سازمان امور مالیاتی

مقایسه نسبت هزینه وصول مالیات در ایران با سایر کشورها نشان می دهد که هزینه وصول مالیات در ایران در سطح بالایی قرار دارد و وصول هر ریال مالیات هزینه بالایی را می طلبد. لازم به ذکر است که هزینه وصول مالیات در کشورهایی که دارای سیستم مالیاتی کارامدی هستند از جمله ایرلند، نروژ، اتریش، آمریکا، اسپانیا و کره جنوبی به یک درصد هم نمی رسد.^[۱]

لازم به توضیح است که برخی منابع مالیاتی از جمله مالیات بر عملکرد نفت و مالیات بر حقوق (که مالیاتی تکلیفی است و پیش از پرداخت حقوق کسر می شود) هزینه وصول چندانی برای سازمان مالیاتی ندارند. بر این اساس، اگر میزان وصولی این مالیات ها در محاسبه درصد هزینه وصول لحاظ نشود، ارقام واقعی هزینه قابل محاسبه است که بدون شک بیش از آمارهای اعلامی خواهد بود.

نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی

این شاخص یکی از ابزارهای بسیار مهم ارزیابی عملکرد کلان نظام مالیاتی کشورها بوده و سنجه خوبی برای سنجش بار مالیاتی اقتصاد کشور و آحاد جامعه و همچنین معیاری برای ارزیابی میزان کارایی نظام مالیاتی است.

عملکرد ۱۰ سال اخیر نظام مالیاتی بر اساس این شاخص در جدول زیر آمده است:

منبع: بانک داده وزارت اقتصاد

اگرچه شاخص مذکور رو به بهبود است، اما این شاخص در ایران نسبت به متوسط جهانی فاصله بسیاری دارد. این شاخص در کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) با میانگین ۳۴.۱۹ درصد در سال ۲۰۱۷ اعلام شده است.[۲] هم چنین بر اساس داده های بانک جهانی متوسط جهانی این شاخص در سال ۲۰۱۷، بالغ بر ۱۵.۲ درصد محاسبه شده است.

نسبت مالیات به هزینه‌های جاری

میزان تأمین مخارج جاری دولت از محل درآمدهای مالیاتی، یکی از شاخص‌های ارزیابی عملکرد نظام مالیاتی است. این شاخص نشان دهنده آن است که چه میزان از مخارج دولت از محل درآمدهای مالیاتی بدست می آید.

البته نکته مهم و قابل ذکر آن است که برای بهبود این شاخص باید به مخرج کسر نیز توجه کرد. به این معنی که دولت باید سعی کند مخارج و هزینه های خود را کنترل کرده و در راستای بهینه سازی آن قدم بردارد. آمار این شاخص در جدول زیر آمده است:

منبع: بانک داده وزارت اقتصاد

مقایسه نسبت مالیات به هزینه های جاری ایران با برخی از کشورها، حکایت از نقش کم رنگ مالیات در تأمین هزینه‌های جاری دولت دارد. میانگین این نسبت در کشورهای منتخب در سالهای مختلف بین ۳۶ تا ۹۰ درصد است.[۳]

نسبت مالیات به منابع عمومی بودجه

شاخص دیگری که وضعیت عملکرد نظام مالیاتی را مشخص می کند، سهم درآمدهای مالیاتی از کل منابع درآمدی دولت است. هر چقدر سهم درآمدهای مالیاتی از منابع عمومی دولت بیشتر شود، اقتصاد کلان از خطراتی چون افزایش نقدینگی، تورم و کسری بودجه مصون تر خواهد بود.

منبع: بانک داده وزارت اقتصاد

در این شاخص نیز کشور طی سال های اخیر پیشرفت قابل توجهی نداشته است. حال آنکه در کشورهای پیشرفته، این شاخص عموما بیش از ۷۰ درصد است.

پینوشت:

[۱] نظری و فدایی، آسیب شناسی نظام مالیاتی ایران، فصلنامه سیاست های مالی اقتصادی، شماره ۴، سال ۱۳۹۲

[۲] پایگاه اینترنتی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی

[۳] ظرفیت های مالیاتی اقتصاد ایران؛ چالش ها و راهکارهای توسعه ای آن، معاونت پژوهش سازمان مالیات، سال ۹۵

انتهای پیام/ دولت و حاکمیت