چنانچه در خبرها آمده، ترکمنستان صادرات گاز خود به ایران را به بهانه طلب ۱٫۸ میلیارد دلاری قطع کرده است. قرارداد گازی ایران و ترکمستان قراردادی ۲۰ ساله است و هر سال در دی‌ماه تمدید میشود.
بر همین اساس مسئولان شرکت نفت و شرکت ملی گاز امسال نیز به ترکمنستان سفر کردند و برای تمدید این قرارداد وارد مذاکره شدند. اما به نظر می‌رسد طرف مقابل پرداخت سریع طلب ۱٫۸ میلیارد دلاری (معادل قیمت ۸ ماه صادرات گاز این کشور به ایران) را پیش شرط تمدید قرارداد اعلام کرده و بعد از عدم تحقق این امر از سوی ایران، گاز صادراتی خود را قطع کرده است.
طبق گفته مسئولین، در چند ماه اخیر به دلیل برقراری تحریم‌های بانکی، در پرداخت پول گاز ترکمنستان تعلل شده و این مسئله موجب شده‌است مسئولین ترکمنستان ابتدا تهدید کنند که گاز ایران را قطع می‌نمایند و بعد از مذاکرات این اقدام را عملی کردند.
ایران دارای یکی از بزرگترین ذخایر گازی دنیاست و به راحتی میتواند در تأمین گاز مورد نیاز مصرفی خودکفا باشد؛ اما واردات گاز از ترکمنستان منافع اقتصادی و سیاسی مهمی برای ایران به همراه دارد که در صورت قطع این واردات، این منافع نیز از دست خواهد رفت.
در ادامه برخی از منافع اقتصادی واردات گاز از ترکمنستان و تعمیق روابط تجاری با این کشور همسایه بررسی می شود:
۱- جلوگیری از بروز مشکلات مصرف گاز در کوتاه مدت:
درحال حاضر به دلیل عدم بهره‌برداری کامل از ذخایر گازی، امکان تأمین تمام نیاز داخلی (خانگی و صنعتی) درکنار پایبندی به قراردادهای صادرات گاز (به کشورهایی همچون ترکیه، عراق و …) فراهم نیست. بنابراین درصورت قطع واردات گاز از ترکمنستان، لازم است مصرف بخش‌های خانگی (با صرفه‌جویی مردم) مدیریت شود و گازرسانی به برخی صنایع (مانند صنایع سیمان، فولاد، پتروشیمی و …) نیز کاهش یابد که میزان تولید این بخش‌ها را دست کم در کوتاه مدت تحت تأثیر قرار می دهد.
در همین راستا بعد از قطع واردات گاز از ترکمنستان، جمعی از نمایندگان استان مازندران در مجلس شورای اسلامی در نامه‌ای به بیژن زنگنه وزیر نفت، با ابراز نگرانی نسبت به قطع احتمالی گاز شهرهای شمالی کشور، خواستار توجه جدی و فوری وزیر نفت و نیز دولت درباره پیگیری وضعیت کمبود و قطعی احتمالی گاز در شهرهای این استان شدند. همچنین وزارت نفت در اطلاعیه‌ای خبر از امکان قطع گازرسانی به برخی صنایع داده است.
۲- عدم نیاز به انتقال گاز تولیدی در جنوب کشور به استان‌های شمالی و شمال شرقی:
میادین گازی ایران عمدتا در جنوب کشور قرار دارند و انتقال گاز تولیدی در آن مناطق برای مصرف استان‌های شمالی، هزینه تمام شده گاز تولیدی کشور را به مراتب افزایش می‌دهد. واردات گاز از ترکمنستان به خوبی مصرف استان‌های شمالی و شمال شرقی کشور را تأمین می‌نماید و دیگر نیاز به صرف هزینه‌های هنگفت برای انتقال گاز از جنوب به شمال کشور نیست.
۳- امکان حضور فعال ایران در تجارت گاز:
در شرایط کنونی توسعه تجارت گاز با کشورهای همسایه برای جمهوری اسلامی ایران بسیار حائز اهمیت است. کشور ترکمنستان به دلیل شرایط جغرافیایی خود امکان صادرات گاز به تعداد زیادی از کشورها را ندارد و عمده خریداران گاز این کشور، کشورهای چین (با سهم بیش از ۷۰ درصدی) و ایران (با سهم بیش از ۲۵ درصدی) هستند. این سختی صادرات گاز موجب شده‌است گاز کشور ترکمنستان از نظر قیمتی نیز شرایط مناسبی داشته باشد. بنابراین ایران میتواند گاز را از ترکمنستان با قیمتی مناسب خریداری و در استان‌های مجاور به مصرف برساند و در مقابل گاز تولیدی خود را با قیمتی بیشتر به دیگر کشورها صادر نماید.
به این ترتیب با حضور فعال ایران در تجارت گاز، زمینه تعمیق روابط با کشورهای همسایه و در ادامه عایدی اقتصادی فراهم می‌گردد. در این شرایط از آنجا که گاز وارد شده به منظور صادرات به دیگر کشورها مورد استفاده قرار گرفته، نه تنها ضریب امنیت گاز مصرفی پایین نمی‌آید بلکه بر وابستگی بیشتر دیگر کشورهای منطقه به ایران نیز افزوده میشود و علاوه بر این آورده اقتصادی زیادی نصیب ایران می‌گردد. درحال حاضر ایران به کشور ترکیه و عراق گاز صادر می‌کند و مذاکرات صادرات گاز به دیگر کشورها همچون پاکستان و عمان نیز در دست بررسی قرار دارد. درصورت قطع واردات گاز از ترکمنستان، امکان صادرات گاز توسط ایران به این کشورها نیز در کوتاه مدت از بین خواهد رفت.
۴- امکان صادرات بیشتر محصولات تولید داخل به ترکمنستان:
ایران پتانسیل بالایی در صادرات خدمات فنی و مهندسی از قبیل راه سازی، سدسازی و ساخت مسکن و همچنین محصولاتی چون میوه، سبزیجات و لبنیات به کشور ترکمنستان دارد. گرچه در حال حاضر صادرات ایران به کشور ترکمنستان در حد مطلوبی قرار ندارد، اما ایران میتواند با استفاده هوشمندانه از ظرفیت واردات گاز از کشور ترکمنستان، بر میزان صادرات غیر نفتی خود به این کشور بیفزاید و بخشی از هزینه گاز وارداتی را از این طریق بپردازد.
بنابراین واردات گاز از ترکمنستان مزایای اقتصادی مهمی برای ایران دارد و لازم است هرچه سریعتر مسئله به وجود آمده با این کشور همسایه به‌گونه‌ای مسالمت آمیز حل و فصل گردد.
در یادداشت بعدی راهکارهایی که میتواند برای رفع حل این مشکل در دستور کار قرار بگیرد، مورر بررسی قرار می‌گیرد.
