به گزارش مسیر اقتصاد با توجه به جایگاهی که صنعت نفت ایران از نظر ذخایر هیدروکربنی برخوردار است، چشم انداز این صنعت در چگونگی بهره‌مندی از این ذخایر اهمیت بسیاری دارد.
تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز در جهت افزایش ارزش افزوده و جلوگیری از خام فروشی، یکی از اصولی است که برای سرازیر کردن درآمدهای نفتی به سمت تولید داخل، در قوانین کشور و سیاست‌های کلی مورد تاکید قرار دارد گرفته است.
تاکید سیاست‌های کلی بر تکمیل زنجیره ارزش نفت
سیاست‌های كلی نظام درمورد انرژی ابلاغی مورخ ۳ /۱۱/ ۱۳۷۹ تاکید ویژه‌ای بر کاهش خام فروشی دارد. در ماده هشتم از سیاست‌های کلی نفت و گاز آمده است: «جایگزینی صادرات فرآورده‌های نفت و گاز و پتروشیمی به جای صدور نفت خام و گاز طبیعی».
همچنین تاکید بر تکمیل زنجیره ارزش در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی مورخ ۲۹ /۱۱/ ۱۳۹۲ نیز مورد تاکید قرار گرفته است. ماده ۱۵ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به این موضوع اشاره دارد: «افزایش ارزش افزوده از طریق تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز، توسعه تولید کالاهای دارای بازدهی بهینه (براساس شاخص شدت مصرف انرژی) و بالا بردن صادرات برق، محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی با تأکید بر برداشت صیانتی از منابع».
تاکید رهبر انقلاب بر کاهش خام‌فروشی نفت
در بیانات رهبر معظّم انقلاب نیز بارها بر «کاهش خام‌فروشی نفت» به عنوان یکی از مصادیق مقاوم‌سازی اقتصاد و تحقق اقتصاد مقاومتی تاکید شده است؛ به عنوان نمونه ایشان در سخنرانی ابتدای سال ۱۳۹۴ در حرم مطهر رضوی (علیه السلام) فرمودند: یکی از کارهای لازم، نهضت کاهش خام‌فروشی است. اینکه من چندی پیش راجع به وابسته بودن اقتصادمان به نفت اعتراض کردم و در سخنرانی گفتم، ناظر به این است. ما باید کاری کنیم که خام‌فروشی بتدریج کاهش پیدا کند، تا اینکه بکلّی از بین برود؛ باید ارزش افزوده ایجاد کرد.
ایشان همچنین اخیرا در سخنرانی روز ۱۴ خرداد سال جاری فرمودند: بند ناف بودجه و اقتصاد کشور را از نفت خام و فروش نفت خام و تجارت نفت خام بایستی ببُریم؛ این یکی از مسائل اصلی ما است.
زنجیره ارزش نفت خام
نفت ترکیب پیچیده‌ای از هیدروکربن‌های مایع و ترکیبات شیمیایی حاوی هیدروژن و کربن است که با منشأ طبیعی در سنگواره‌های رسوبی به وجود می‌آید.
پس از استخراج نفت خام از مخازن، می‌توان سه مسیر را برای آن متصور شد؛ آن را پالایش کرد، به صورت خام صادر کرد و یا به ذخیره‌سازی آن اقدام نمود.
در مسیر پالایش، نفت خام، خوراك پالایشگاه‌های نفت به شمار می‌آید که محصولات آن را می‌توان در دسته بندی‌های سوخت، خوراك پتروشیمی و محصولات نهایی مانند روان‌سازها، قیر و… جای داد.
گاز مایع، نفت سفید، بنزین، گازوئیل و نفت کوره از جمله مهمترین محصولات پالایشی می‌باشند که همگی به صورت سوخت در بخش‌هایی نظیر صنایع، نیروگاه‌ها، مصارف خانگی، تجاری و مانند آن مصرف می‌شوند.
شکل زیر زنجیره ارزش نفت خام را نشان می‌دهد:
پالایش نفت اولین قدم برای کاهش خام‌فروشی
همانگونه که اشاره شد، نفت خام تا قبل از فرآورش در واحدهای پالایشگاهی، قابلیت استفاده در هیچ صنعت، خودرو، نیروگاه و حتی پتروشیمی را ندارد. همین موضوع مشتریهای نفت خام را بسیار محدود می‌کند. به همین دلیل مشتریهای نفت ایران، تنها ۴۰ پالایشگاه از کل ۶۵۵ پالایشگاه در سطح دنیا است.
این در حالی است که با فرآورش نفت خام و تبدیل آن به زنجیره متنوعی از فرآورده‌های پالایشی و پتروشیمیایی، مشتریهای محصولات نفتی، به بیش از هزاران شرکت در سطح دنیا افزایش می‌یابد. بنابراین، پالایش اولین قدم برای ایجاد ارزش افزوده و کاهش خام فروشی نفت است.
کاربرد فرآورده‌های نفتی در صنایع مختلف
به طور کلی محصولات استحصالی از نفت خام در همه جوانب زندگی روزمره کاربرد دارد. علاوه بر انواع سوخت‌های مصرفی و انواع روان‌کننده‌های صنعتی مانند روغن موتور، مواد اولیه مجتمع های پتروشیمی مانند نفتا نیز جز مجصولات تولیدی پالایشگاه‌ها از نفت خام است. با بررسی زنجیره محصولات پتروشیمی حاصل از نفت خام با لیست بلند بالایی از محصولات مورد نیاز صنعت مواجه می‌شویم.[۱]
به عنوان مثال شکل زیر زنجیره تولید پلی‌اتیلن‌ترفتالات (PET) را نشان می‌دهد. PET پلیمری است که در اغلب کشورها برای تولید الیاف پلی‌استر و رزین بطری به کار می‌رود. در ایران این پلیمر بیشتر برای ساخت انواع بطری‌های آشامیدنی استفاده می‌شود.
در نتیجه فرآورش نفت خام و تبدیل آن به زنجیره متنوعی از فرآورده‌ها، مشتریهای نفت خام را از چند پالایشگاه محدود به هزاران شرکت در سطح منطقه و دنیا افزایش می‌دهد و موجب می‌شود که صادرات بخش زیادی از فرآورده‌ها از طریق خودروهای سنگین، خط لوله و نهایتا کشتی‌های کوچک به سایر کشورها صورت گیرد.
پینوشت:
[۱] فایل زنجيره محصولات تولیدی از نفت و گاز در پایگاه اطلاع رسانی شرکت ملی پتروشیمی (yon.ir/1q465)
انتهای پیام/ نفت و انرژی
