به گزارش مسیر اقتصاد مردم محوری یکی از مهم ترین ارکان اقتصاد مقاومتی است. رکنی که به واسطه آن می توان به بهبود وضع معیشتی و اقتصادی امیدوار بود. در گزارش پیشین به اهمیت اقتصاد مردم محور پرداخته شد. حال سوال اینجاست که آیا واقعا اعتماد به مردم و تکیه بر اقتصاد مردم محور راهکاری عملی است یا صرفا یک شعار زیبا؟
مردم اثبات کرده اند که توان نجات اقتصاد را دارند
نگاهی به پیشینه نقش آفرینی مردم در اقتصاد می تواند برای پاسخ به این سوال راهگشا باشد. مردم ایران به رهبری امام خمینی (ره) تصمیم گرفتند سرنوشتشان را خودشان تعیین کنند. آنان در این راه هزینه های زیادی را متقبل شده و سرانجام موفق شدند سکان کشور را به دست بگیرند.
از ابتدای این مسیر، مردم علیرغم تصور برخی از به اصطلاح نخبگان، توانستند پایاپای حکومت نوپای جمهوری اسلامی امور مختلف را به نحو احسن اداره نموده و کشور را از بحران های عظیمی نجات دهند. از صحنه های عظیم نقش آفرینی مردم در اقتصاد می توان به روزها و ماه های آغازین انقلاب ۵۷، ۸ سال دفاع مقدس، جهاد سازندگی، حوادث طبیعی همچون سیل و زلزله و غیره اشاره نمود.
کمک اقتصادی مردم به پیروزی انقلاب
در دیدگاهی واقع گرایانه باید گفت همان طور که هر تحول سیاسی اجتماعی نیازمند صرف هزینه است، انقلاب اسلامی هم هزینه های زیادی دارد؛ بخشی از هزینه های انقلاب نیز هزینه مالی و اقتصادی است.
تقریبا همه مخارج انقلاب اسلامی ایران توسط مردم تامین شد. مردم اعم از علما، کسبه و بازاریان و همه اقشار مختلف جامعه به پیروزی انقلاب امید بسته و حاضر بودند برای به ثمر رسیدن نهال انقلاب بدون هیچ چشمداشتی از جان و مال خود هزینه کنند. با همین هزینه ها بود که انقلاب اسلامی بدون داشتن هیچ نهاد و ارگان و بودجه داخلی و خارجی و تنها با تکیه به کمک های مردمی بر حکومت پهلوی با همه سرمایه های ملی و کمک های بین المللی پیروز شود.
فداکاری های اقتصادی مردم در حکومت نوپای جمهوری اسلامی
کمی پس از انقلاب اسلامی گرچه نظام سابق رسما ساقط شده و همه ظرفیت های کشور در اختیار انقلابیون قرار گرفته بود، اما هنوز ساختار حکمرانی مشخصی وجود نداشت تا بتواند اوضاع کشور را سامان داده و مدیریت اقتصادی را به عهده بگیرد.
در این حال مشکلاتی چون کمبود نفت، فقر شدید برخی مردم و ناتوانی در پرداخت هزینه ها، به مشکلات عظیمی برای مردم تبدیل شده بود؛ چرا که هنوز نهادی مسئول سامان دهی به این اوضاع نشده و وضعیت هنوز تحت کنترل جمهوری اسلامی قرار نگرفته بود.
دفاع مقدس و حماسه های اقتصادی مردم
تنها کمی پس از پیروزی انقلاب اسلامی کشور درگیر یک جنگ جهانی تمام عیار شد. در این جنگ به تصریح شواهد، ایران از حدود ۴۰ کشور مختلف اسیر جنگی داشت. مسلما مدیریت چنین جنگی به منابع عظیم مالی نیاز داشت. ارتش بعث عراق با پشتیبانی همه جانبه کشورهای مختلف جهان به جمهوری اسلامی یورش برده و ایرانیان با وجود تنگناهای شدید در حوزه امکانات و تدارکات و پشتیبانی جنگ، تنها با تکیه بر توان اقتصادی مردم جلوی دشمن ایستادگی می کردند.
در این زمان بسیاری کشاورزان همه محصول خود را در اختیار جبهه ها قرار داده، مردم زیادی به تهیه انواع خوراکی ها، ترشیجات، مرباهای مختلف و غیره پرداخته، بسیاری به تولید لباس و وسایل مورد نیاز رزمندگان مبادرت کرده و عده ای نیز وسایل حمل و نقل شخصی خود را در اختیار جبهه ها قرار می دادند.
جهاد سازندگی، مدل موفق اقتصاد مردم محور
یکی از نهاد هایی که با فاصله کمی از پیروزی انقلاب اسلامی در کشور شروع به فعالیت کرده و کارآمدی خود را به اثبات رساند، جهاد سازندگی بود. جهاد سازندگی در حوزه های مختلفی نقش آفرینی های عمده ای را بر دوش داشت که به اختصار به این حوزه ها اشاره می شود:
جهاد سازندگی، از جمله نهادهای مردمی جوشیده از انقلاب اسلامی ایران است که به فاصله ۴ ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فرمان امام خمینی(ره) شکل گرفت و تشکیل آن به خاطر فقر فزاینده‌ای بود که در سیستم کشاورزی و نظام روستایی کشور در عصر پهلوی شکل گرفته و تداوم یافته بود.
امام خمینی (ره) در پیام تشکیل جهاد سازندگی فرمودند: «ما در مشکلات باید متوسل بشویم به ملت. ملتی که ـ بحمدالله ـ مهیا برای کمک و فداکاری بوده و هستند. با فداکاری ملت ـ بحمدالله ـ مراحلی را که بسیار اهمیت داشت پشت سر گذاشتیم، موانع مرتفع شد، خائنین رفتند، و اگر تتمه‌ای هم باشد، با همت ملت خواهند رفت.»[۱]
در نهاد های دولتی موجود پیش از انقلاب، هیچ نهادی برای رسیدگی به امور روستاییان و حاشیه نشینان وجود نداشت. جهاد سازندگی نهاد مردمی کارآمدی بود که برای مرتفع کردن امور این محرومین، به فرمان امام خمینی (ره) تاسیس گردید. فعالیت های مفید این نهاد در بهبود وضع اقتصادی ابتدای انقلاب انکار ناپذیر است.
جهاد سازندگی در دفاع مقدس
جهاد سازندگی تنها به فاصله ۱۵ روز پس از شروع جنگ، اولین اکیپ‌های خود را در خطوط مقدم جبهه و پشت جبهه مستقر نموده و از همان آغاز، فعالیت مستمر خود را آغاز کرد. با تشکیل واحد «پشتیبانی مهندسی جنگ جهادسازندگی»، نقش جهاد سازندگی در دفاع از کشور به شکل سازمان‌یافته‌تر و مؤثرتر نمایان شده و از آن به بعد فعالیت‌های جهاد سازندگی وارد مرحله جدیدی شد که تا پایان جنگ ادامه یافت.
احداث۷۴ هزار و ۲۰۵ کیلومتر خاکریز، ۲۹ هزار و ۴۴۷ سنگر، ۱۱ هزار و ۸۴۶ کیلومتر راه‌سازی، ساخت ۴۸۰۷ پل، ۳۵ اسکله، ۳۰ سد و حفر ۲۱۶ کیلومتر کانال، نمونه‌ای از عملکرد جهاد سازندگی طی جنگ است. طراحی و ساخت طولانی‌ترین پل شناور جهان (پل خیبر)، به طول چهارده کیلومتر نیز از اقدامات برجسته جهاد سازندگی به شمار می‌آید.[۲]
نیروهای جهاد سازندگی در سال‌های دفاع مقدس بیش از سه هزار شهید تقدیم انقلاب کردند و امام خمینی (ره) به آنان لقب «سنگرسازان بی‌سنگر» دادند.[۳]
جهاد سازندگی پس از اتمام جنگ
جهاد سازندگی در دوران فعالیتش پس از اتمام جنگ تحمیلی نیز دستاوردهای مهمی داشته است. دستیابی به خودکفایی و بی‌نیازی از واردات در بخش دام و طیور، بهره‌گیری از روش‌های مناسب صید در بخش شیلات، پرورش و تولید سالانه هزاران تن میگو و ماهیان سردابی و گرمایی، اجرای بیش از دو هزار طرح راه‌سازی، ساخت مدرسه، جایگاه سوخت، چاه کشاورزی و برق‌رسانی و احداث جایگاه‌های توزیع سوخت در بخش عشایر، اجرای طرح ساماندهی خروج دام از جنگل، مدیریت و احیا و غنی‌سازی جنگل‌های دیگر کشور، اجرای طرح ملی تعاون دام و مرتع، توسعه فضای سبز و جنگل‌کاری و ایجاد کمربندهای سبز حفاظتی در بخش منابع طبیعی و کمک به مناطق محروم کشورهای مسلمان از جمله اقدامات این نهاد است.[۴]
ادغام جهاد سازندگی با وزارت کشاورزی، تاسیس وزارت جهاد کشاورزی و در نهایت انحلال جهاد سازندگی، در واقع این نهاد را از حالت مردمی و کارآمد به وضعیتی دولتی، بروکراتیک و ناکارآمد تقلیل داده و به فعالیت های بی بدیل این نهاد در کشور پایان داد که این اتفاق، بررسی دقیق و کارشناسی را می طلبد. شاید برون رفت از بسیاری از مشکلات فعلی در حوزه اقتصاد را بتوان در گرو تشکیل نهادهایی مردمی همچون جهاد سازندگی محقق نمود.
الگوی جهاد اقتصادی در سال های اخیر
در سال های اخیر نیز بروز حوادث طبیعی در نقاط مختلف کشور مردم را با چالش های اقتصادی، اجتماعی عظیمی روبرو نمود. از مهم ترین این حوادث می توان به زلزله بم، زلزله کرمانشاه، سیل در گلستان و خوزستان و برخی مناطق دیگر اشاره نمود.
در صحنه این حوادث نیز نهادهای مردمی اعم از گروه های جهادی، داوطلبان مردمی و مردم بومی همین مناطق، میزانی از کارآمدی را از خود نشان دادند که اساسا در هیچ کدام از ارگان های دولتی مشاهده نشده بود. موفق ترین این نهاد های دولتی نیز آن دسته از نهادهایی بودند که با تکیه بر توان مردم و با مدیریت جهادی درست، جلوی مشکلات ایستادگی کرده و خیلی سریع توانستند وضعیت زندگی مردم را بهبود ببخشند.
در سیل اخیر که نقاط بسیاری از کشور را با چالش هایی عظیم روبرو کرد، نقش مردم به صورت حضور فیزیکی، ارسال کمک های نقدی و غیر نقدی و پشتیبانی از نهادها و جهادگران به طرق مختلف، آن چنان پررنگ بود که اساسا حل بحران سیل بدون حضور مردم را می توان غیر ممکن دانست.
مواردی از این دست در عمر ۴۰ ساله انقلاب اسلامی بسیار اتفاق افتاده که فقط به چند مورد از آن ها به عنوان مثال اشاره شد. در واقع هرجا مسئولین زمینه لازم برای حضور مردم در صحنه اقتصادی را فراهم آورده و مردم پای کار اقتصاد آمده اند، مشکلات لاینحل با سرعت و کیفیتی بسیار بیشتر از حالت بروکراتیک و دولتی حل شده است.
پینوشت:
[۱] سایت مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، کد مطلب: ۱۷۴۲۶
[۲] همان
[۳] همان
[۴] همان
انتهای پیام/ فرهنگ و گفتمان
