به گزارش مسیر اقتصاد زعفران یکی از مهم ترین محصولات صادراتی کشور است که همواره بین محصولات بخش کشاورزی جایگاه ویژه‌ای داشته است. طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، در ۶ ماهه نخست سال جاری بیش از ۶۲ تن زعفران به قیمت ۹۲ میلیون دلار (معادل ۳۳۰ میلیارد تومان) از کشور صادر شده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۱۰ درصد افزایش داشته است.
اما نکته قابل تأمل، افزایش سهم صادرات عمده (فله ای) زعفران است که نشان از عدم توجه به بسته‌بندی مناسب در صادرات این محصول دارد. از سال ۱۳۸۹ زعفران صادراتی ایران بر اساس حجم بسته‌بندی به سه دسته کلی تقسیم شد:
۱- بسته‌های زیر ۱۰ گرم
۲- بسته‌های بین ۱۰ الی ۳۰ گرم
۳- بسته‌های بیشتر از ۳۰ گرم.
به طور کلی هرچه حجم بسته‌های زعفران صادراتی پایین‌تر باشد، به معنی آن است که سهم ارزش افزوده بسته‌بندی در آن بالاتر است و نشان از بسته‌بندی مناسب‌تر آن دارد. در مقابل بسته‌های زعفرانی که بیش از ۳۰ گرم وزن دارند عمدتا به صورت عمده و فله‌ای به فروش رسیده‌اند.
در ابتدا این تقسیم بندی از آن جهت صورت گرفت که بتوان برای صادرات فله‌ای این محصول عوارضی وضع کرد تا صادرکنندگان این محصول برای استفاده از صنعت بسته‌بندی انگیزه پیدا کنند. اما این ایده تنها برای سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ مورد توجه قرار گرفت و در سه سال اخیر هیچ عوارضی برای صادرات فله‌ای زعفران در نظر گرفته نشده است. نتیجه‌ی این مسئله نیز خود را در افزایش سهم صادرات فله‌ای زعفران نشان داده است.
در نمودار زیر سهم هریک از سه بخش فوق در صادرات زعفران از سال ۱۳۸۹ تا ۶ ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۵، نشان داده شده است:
چنانچه مشخص است، سهم بسته‌های بیشتر از ۳۰ گرمی در صادرات زعفران از سال ۱۳۹۲ افزایش یافته تا جاییکه در ۶ ماهه ابتدایی سال جاری، ۸۲ درصد زعفران صادراتی کشور به صورت بسته‌های بیشتر از ۳۰ گرمی صادر شده است. در مقابل سهم بسته‌های کمتر از ۱۰ گرم از ۱۷ درصد در سال ۱۳۸۹، به کمتر از ۲ درصد در ۶ ماهه نخست سال جاری کاهش یافته است.
نکته جالب توجه اینکه در سه سال اخیر، هر گرم زعفران در بسته‌بندی کمتر از ۱۰ گرم، بین ۱۰ تا ۲۷ درصد گران‌تر از بسته‌بندی‌های بالای ۳۰ گرمی صادر شده است. این مسئله نشان از آن دارد که در صورت عدم سیاستگذاری مناسب، صادرکنندگان این محصول به ایجاد ارزش افزوده بیشتر از طریق استفاده از بسته‌بندی مناسب علاقه‌ای نخواهند داشت و لازم است با سازوکارهای اقتصادی منافع آن‌ها را در این جهت قرار داد.
بر اساس آمارهای سازمان جهانی فائو، ایران به عنوان مبدأ اصلی زعفران جهان بیش‌ترین سطح زیر کشت و تولید این محصول را به خود اختصاص داده‌است. سهم ایران از تولید این محصول حدود ۹۴ درصد و از سطح زیر کشت آن نیز بیش از ۹۶ درصد است. با این حال به دلیل عدم بهره‌گیری از صنعت بسته‌بندی، عدم بازاریابی مناسب و همچنین عدم تولید محصولات متنوع خوراکی با چاشنی زعفران، بخش قابل توجهی از ارزش افزوده تولیدی زعفران جهان به ایران نمی‌رسد.
عمده صادرات زعفران ایران به صورت عمده (فله) به کشورهای اروپایی خصوصا اسپانیا انجام می‌شود و این کشورها آن را در قالب بسته‌بندی مناسب و همچنین تولید محصولاتی با طعم زعفران، به عنوان تولیدات داخلی خود به دیگر کشورهای جهان صادر می‌کنند؛ به این ترتیب ایران با وجود تولید بیش از ۹۴ درصدی، از بخش اعظمی از ارزش افزوده بازار زعفران جهان بی نصیب مانده‌است.
اهمیت این مسئله زمانی روشن تر می‌شود که بدانیم صادرکنندگان ایرانی به رغم داشتن سهم عمده بازارهای جهانی زعفران نقش تعیین کننده ای در تعیین قیمت این محصول در بازارهای جهانی ندارند. این مسئله موجب شد در سه سال اخیر قیمت تا ۵۰ درصد کاهش یابد و ضررهای فراوانی به تولیدکنندگان داخلی وارد کرده و موجبات کاهش تولید این محصول را فراهم آورد.
چنانچه ایران فرآوری زعفران را در دستور کار قرار دهد و از صنعت بسته‌بندی به نحوی مناسب استفاده نماید قطعا می‌تواند به عنوان تولید و عرضه کننده انحصاری زعفران جهان، ارزش افزوده بیشتری را در بازار جهانی این محصول به خود اختصاص دهد و زمینه ایجاد اشتغال بیشتری را در داخل کشور فراهم آورد. اخد عوارض از صادرات فله‌ای و یا اعطای مشوق‌های صادراتی تنها به صادرکنندگانی که محصول خود را با بسته‌بندی‌های مناسب به کشورهای مصرف کننده عرضه می‌کنند، می‌تواند در این زمینه مفید واقع شود.
