به گزارش مسیر اقتصاد در مطالب قبلی از این پرونده به بررسی آمار قاچاق کالا، روش‌های قاچاقچیان، عوامل بنیادین این پدیده، نهادهای مرتبط و آسیب شناسی قانون مبارزه با قاچاق پرداخته شد. در ادامه این پرونده با توجه به مطالب گذشته، راهکارهای مؤثر در مبارزه با قاچاق کالا مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
چنانچه پیش از این نیز اشاره شد، مبارزه با قاچاق کالا نیازمند اجرای همه‌جانبه و هماهنگ مجموعه اقداماتی است که درکنار یکدیگر، می‌توانند به کاهش قاچاق کالا منجر شوند. بنابراین چنانچه یکی از ابعاد مسئله مغفول بماند و یا یکی از نهادها در انجام وظایف خود کوتاهی نماید، امکان مبارزه‌ی جدی و مؤثر با این پدیده فراهم نخواهد شد.
در این یادداشت، ویژگی‌های کلی حاکم بر راهکارهایی که می‌توانند در مبارزه با قاچاق کالا مؤثر باشند، ارائه خواهد شد.
در یک تقسیم بندی، می‌توان راهکارهای مبارزه با قاچاق کالا را از منظر “مقطع” به چند دسته تقسیم نمود:
۱- پیش از ورود به کشور: با ایجاد سامانه‌های جامع مالی و استفاده مؤثر از ارتباطات بین‌المللی، می‌توان محموله‌های قاچاق را پیش از ورود به کشور رهگیری و شناسایی کرد. در این زمینه راهکارهایی چون ایجاد سامانه جامع ارزی و سامانه جامع گمرکی می‌توانند مفید واقع شوند.
۲- در زمان ترخیص کالا: در بسیاری از موارد قاچاقچیان با سندسازی می‌توانند محموله‌های خود را غیرواقعی گزارش نمایند و آن‌ها را به مرز رسانده و از مرز به داخل کشور وارد نمایند. در این موارد چنانچه گمرکات و مبادی ورودی به تجهیزاتی نظیر دستگاه اشعه ایکس و دیگر امکانات لازم همچون امکانات سنجش دقیق وزن کانتینرها مجهز باشند و بتوانند دست کم ده درصد از کانتینرها را با این امکانات راستی آزمایی نمایند، احتمال کشف محموله‌های قاچاق بالا می‌رود. درحال حاضر امکانات گمرکات کشور در حد قابل قبولی نیست و بسیاری از قاچاقچیان با سوءاستفاده از این موضوع، اقدام به سندسازی و وارد کردن محموله‌های قاچاق خود می‌نمایند. در معدود مواردی که این محموله‌ها در مرز کشف و ضبط می‌شوند نیز علت اصلی، عدم سندسازی مناسب و یا حرکات غیرطبیعی رانندگان کامیون‌ها بوده است.
۳- در زمان حمل و نقل: چنانچه بتوان هزینه‌ی حمل و نقل کالای قاچاق را برای رانندگان کامیون‌ها و شرکت‌های حمل و نقل، از طریق شناسه دار کردن فعالیت آن‌ها و وضع جرائم سنگین همچون ممنوعیت فعالیت مجدد برای متخلفین بالا برد، حمل و نقل محموله‌های قاچاق محدودتر خواهد شد. از طرف دیگر با در نظر گرفتن جوایزی برای رانندگان و شرکت‌هایی که در کشف محموله‌های قاچاقی که به آن‌ها پیشنهاد می‌شود مساعدت می‌نمایند، می‌توان احتمال کشف و ضبط کالاهای قاچاق را با هزینه کمتر فراهم کرد.
۴- در زمان انبارداری: یکی از اقداماتی که وزارت صنعت، معدن و تجارت، طبق قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز موظف به انجام آن است، شناسه‌دار کردن انبارهای بزرگ کشور و مراکز نگهداری کالا و ثبت مشخصات مالک کالا، نوع و میزان کالاهای ورودی و خروجی از این اماکن با هدف شناسایی کالاهای قاچاق است. در این صورت محموله‌های قاچاق در زمان انبارداری نیز با مشکلات بیشتری مواجه خواهند شد که کار را بر آن‌ها دشوار تر خواهد کرد و دست کم در انبارهای بزرگ امکان نگهداری کالاهای قاچاق به حداقل می‌رسد.
۵- در زمان عمده فروشی: برای دستگاه‌های نظارتی، نظارت بر شرکت‌های بزرگ که در زمینه خرید عمده محصولات مختلف فعالیت دارند به مراتب از نظارت بر واحدهای کوچک صنفی راحت تر است. به عنوان نمونه نظارت مستمر بر خریدهای فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ می‌تواند فروش محموله‌های قاچاق را محدود نماید. علاوه بر این در خصوص کالاهایی همچون قطعات یدکی خودرو، می‌توان با نظارت بر خریدهای نمایندگی‌های خدمات پس از فروش خودروهای ساخت داخل و خودروهای وارداتی -که تعداد آن‌ها محدود است اما حجم زیادی از بازار را به خود اختصاص داده‌اند- امکان مصرف محصولات قاچاق در بخش عمده‌ای از بازار این محصولات را از بین برد.
۶- در زمان خرده فروشی: گرچه امکان نظارت بر واحدهای خرده فروشی کوچک برای نهادهای نظارتی سخت و دشوار است اما چنانچه بتوان در سطح خرده فروشی، امکان تشخیص کالای قاچاق از غیر قاچاق را برای خریداران فراهم کرد و آنان را به نوعی در منافع حاصل از کشف محموله‌های قاچاق سهیم کرد، این انگیزه برای خریداران محصولات ایجاد می‌شود که خودشان فروش محصولات قاچاق در سطح خرده فروشی را محدود نمایند. برای این منظور وزارت صنعت موظف شده است برای شناسایی و رهگیری کالا از بدو ورود تا سطح عرضه، سامانه‌ای ایجاد و امکان بهره‌گیری دستگاه‌های مرتبط را از سامانه مزبور فراهم نماید.
چنانچه در هریک از مقاطع فوق به درستی با قاچاق کالا مبارزه نشود، راه برای ورود کالاهای قاچاق باز شده و مبارزه‌ی مؤثری شکل نخواهد گرفت. به عنوان نمونه چنانچه تلاش شود که در مرزهای کشور مانع از ورود کالاهای قاچاق شد درحالیکه امکان خرید و فروش کالاهای قاچاق در سطح بازار به راحتی فراهم باشد، به دلیل گستردگی مرزهای کشور و عدم امکان بررسی تمامی کالاهای ورودی، تلاش‌ها نتیجه بخش نخواهد بود. در مقابل چنانچه سعی شود امکان حمل و نقل و انبارداری کالاهای قاچاق را محدود کرد درحالیکه در مرزهای کشور کنترل خوبی بر ورود کالای قاچاق نباشد، بازهم موفقیت چندانی حاصل نخواهد شد. بنابراین لازم است راهکارهای مبارزه با قاچاق کالا در تمامی مقاطع با هماهنگی اعمال شود تا تاثیر مثبت این فعالیت‌ها ظاهر شود.
از طرف دیگر از آنجا که ریشه‌ی اصلی شکل‌گیری قاچاق در کشور، سوددهی بالا و مخاطره‌ی کم این فعالیت مجرمانه است، تمامی راهکارهای مبارزه با قاچاق کالا باید یکی از دو هدف کاهش سود و افزایش ریسک قاچاق و یا هردوی آن را دنبال نمایند. در زمینه افزایش ریسک توجه به این نکته ضروری است که در کنار افزایش جرائم و میزان کشفیات، تسریع در اعمال حکم متخلفان نیز بسیار مفید خواهد بود.
به عنوان مثال تسهیل واردات از مبادی قانونی به کاهش سود قاچاقچیان می‌انجامد و افزایش جرائم نیز ریسک قاچاق را افزایش می‌دهد؛ علاوه بر این اقداماتی نظیر فراهم کردن امکان تشخیص کالای قاچاق از غیر قاچاق در سطح خرده فروشی، به طور همزمان هر دو هدف را محقق می‌نماید چراکه با کاهش میزان فروش ناشی از دید منفی در سطح خرده فروشی، سود قاچاقچیان کاهش می‌یابد و با افزایش احتمال کشف محموله‌های قاچاق، ریسک قاچاق نیز افزایش پیدا می‌کند.
بنابراین به طور خلاصه می‌توان گفت که برای تحقق عینی کاهش میزان قاچاق کالا به کشور لازم است راهکارهای مبارزه با قاچاق کالا، اولا در تمامی مقاطع از مرز گرفته تا خرده فروشی، عرصه را بر قاچاق کالا تنگ نمایند و دوما تا جای ممکن سود قاچاقچیان را کاهش داده و ریسک فعالیت آن‌ها را افزایش دهند.
