مسیر اقتصاد/ یکی از شاخص‌های تحقق اقتصاد مقاومتی، اولویت دادن به تولید «کالاهای راهبردی» است که در ماده ۶ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی مورد اشاره قرار گرفته است. دولت‌های مقتدر می‌کوشند تا با تامین حداکثری این کالاها در داخل، قدرت چانه‌زنی خود در مناسبات بین‌المللی را افزایش داده و تاثیرپذیری از تهدیدهای خارجی و یا تلاطم‌های اقتصادی جهان را کاهش دهند.
در کشور ما هم‌اکنون بیش از ۷۶% نیاز مصرف سوخت خودروهای سبک از طریق بنزین تامین می‌شود و ۲۴% باقی‌مانده، سهم گاز طبیعی فشرده‌شده (سی.ان.جی) است. مصرف روزانه بیش از ۷۰ میلیون لیتر بنزین در سال، گردش مالی فروش بنزین را به ۲۶ هزار میلیارد تومان در سال رسانده است. این رقم، تقریباً ۹% بودجۀ عمومی سالیانۀ کشور است. وابستگی نسبتاً زیاد سبد سوخت کشور به بنزین و گردش مالی قابل توجه آن نشان می‌دهد که بنزین یک کالای راهبردی (استراتژیک) در اقتصاد ایران است. از این رو حرکت به سمت خودکفایی در تولید بنزین و تبدیل شدن به صادرکننده، یکی از اهداف مهم اقتصاد مقاومتی به شمار می‌آید.
اما نیل به این هدف از چه طریق امکان‌پذیر است؟
به‌طور کلی، خودکفایی در تولید می‌تواند از طریق ۳ راهبرد افزایش تولید، جانشینی مصرف و کاهش تقاضا تحقق یابد؛ با این حال روند توسعۀ ظرفیت پالایشی کشور به‌عنوان اصلی‌ترین راهبرد خودکفایی در تولید سوخت، از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست. موعد راه‌اندازی پالایشگاه ستارۀ خلیج فارس -که هم‌اکنون مهم‌ترین پروژۀ پالایشی کشور است- با تاخیرهای پی‌درپی روبه‌رو شده است و بنابراین لازم است در کوتاه‌مدت، سیاست‌های جایگزینی مصرف و کاهش تقاضا در دستور کار قرار گیرد.
قیمت‌گذاری پلکانی سوخت یکی از کم‌هزینه‌ترین راه‌های کنترل تقاضای بنزین از منظر دولت است که نه‌تنها هزینه‌ای برای دولت ندارد، بلکه درآمدهای ناشی از فروش فرآورده را نیز افزایش می‌دهد. بر اساس این راهبرد، پله های بالای مصرف بنزین بایستی قیمت های بسیار بالاتری را برای مصرف بنزین بپردازند؛ در واقع مشتریان کم مصرف همان قیمت گذشته را برای بنزین پرداخت می نمایند اما مشتریان پرمصرف، به ازای محدوده های بالای مصرف بنزین باید مبلغ بیشتری را بپردازند.
قیمت‌گذاری پلکانی می‌تواند به‌عنوان یک اهرم روانی موثر از سویی مشتریان را به کاهش استفاده از خودروی شخصی و کنترل مصرف خانوار سوق دهد و از سوی دیگر، آن‌ها را به بهره‌گیری از سوخت جایگزین یعنی سی.ان.جی ترغیب نماید. تجربۀ اجرای نظام پلکانی در سال‌های ۸۶ تا ۹۳، نشان می‌دهد این روش توانسته است در کنار سیاست توسعۀ گاز طبیعی فشرده‌شده، تقاضای بنزین را کنترل نماید و در کاهش وابستگی کشور به واردات موثر واقع شود. با اجرای این طرح شاخص خودکفایی در تولید بنزین از حدود ۰٫۶ به ۰٫۷ افزایش یافت (شکل ۱). (شاخص خودکفایی در تولید بنزین عبارت است از کسری از کل مصرف بنزین که در داخل کشور تولید می‌شود.)
لازم به ذکر است که یارانه‌ای بودن قیمت بنزین در ایران، ضرورت قیمت‌گذاری پلکانی را دوچندان می‌کند چرا که در نظام کنونی، مشتریان پرمصرف عملاً یارانۀ بیشتری از دولت دریافت می‌کنند. این امر خلاف سیاست کنترل تقاضاست و شاخص خودکفایی را کاهش می‌دهد.
