مسیر اقتصاد/ هر فناوری مرتبط با انرژی پاک، از خودروهای برقی تا توربینهای بادی و باتریهای ذخیرهسازی، به حجمی از مواد معدنی نیاز دارد که چند برابر بیشتر از فناوریهای رایج سوخت فسیلی است.
گزارش آژانس بینالمللی انرژی نشان میدهد که تقاضا برای مواد معدنی مورد نیاز فناوریهای پاک تا سال ۲۰۴۰ حدود چهار برابر میشود. بهویژه مس، که تقریباً در تمام فناوریهای برقمحور نقش اساسی دارد، با کمبود بالقوه جدی مواجه است. این واقعیت شاخصترین چالش گذار انرژی از سوختهای فسیلی است: جهان برای ساخت آیندهای کمکربن، به حجم عظیمی مواد معدنی نیاز دارد که هنوز امکان استخراج و فرآوری آن فراهم نشده است.
مس؛ قلب تپنده گذار انرژی
در میان تمامی مواد معدنی، مس جایگاه ویژهای دارد. یک خودرو برقی تقریباً ۲.۵ تا ۳ برابر بیشتر از یک خودرو بنزینی مس مصرف میکند. توربینهای بادی، پنلهای خورشیدی، شبکه برق هوشمند، باتریها و حتی مراکز داده هوش مصنوعی به حجم سنگینی از مس نیاز دارند.
اما ظرفیت فعلی تولید جهانی برای پاسخگویی به این موج تقاضا کافی نیست. طبق پیشبینیها، جهان باید تا سال ۲۰۳۰ تولید مس را تقریباً دو برابر کند؛ در حالی که توسعه یک معدن جدید معمولاً بیش از ۲۰ سال طول میکشد و در آمریکا حتی تا ۲۹ سال هم گزارش شده است. علاوه بر این افزایش تولید با مخالفتهای شدید زیستمحیطی روبهروست. در نتیجه، کمبود مس نهتنها محتمل بلکه تقریباً قطعی است؛ نکتهای که گذار انرژی را با تأخیرهای جدی روبهرو میکند.
لیتیوم، کبالت و نیکل؛ رقابت بر سر باتری آینده
افزایش تولید خودروهای برقی باعث شده مواد معدنی مرتبط با باتریها نیز با رشد انفجاری تقاضا مواجه شوند. لیتیوم، کبالت و نیکل جزو کلیدیترین مواد تشکیلدهنده باتریها هستند و استخراج آنها تقریباً در چند کشور محدود متمرکز است. کبالت عمدتاً در جمهوری دموکراتیک کنگو تولید میشود و لیتیوم در آمریکای جنوبی و استرالیا. این تمرکز جغرافیایی باعث شده زنجیره تأمین جهانی باتری با ریسکهای ژئوپلیتیکی و اقتصادی مواجه شود.
علاوه بر این، بازار این مواد با چالشهای دیگری نیز روبهروست: استخراج آنها هزینهبر و آلاینده است، پروژههای جدید با مخالفتهای اجتماعی روبهرو هستند و فرآوری اغلب در دست تعداد محدودی کشور است. بنابراین، حتی اگر کشورها موفق به باز کردن معادن جدید شوند، بخش فرآوری همچنان یک گلوگاه باقی خواهد ماند.
تقاضا میتازد؛ اما معادن نمیرسند
مشکل اصلی این است که سرعت افزایش تقاضا با سرعت توسعه معادن قابل مقایسه نیست. گذار انرژی یک نیاز خطی و سالبهسال دارد، اما توسعه معادن فرآیندی کند، پرهزینه و پرریسک است. این عدمتوازن نشان میدهد حتی اگر سرمایهگذاری جهانی افزایش یابد، باز هم چند دهه زمان لازم است تا معادن جدید بتوانند حجم تولید موردنیاز آینده را پوشش دهند. در نتیجه، دنیای انرژی پاک بهصورت ساختاری با کمبود مواد معدنی حیاتی مواجه خواهد بود؛ کمبودی که خود میتواند سرعت گذار انرژی را کاهش دهد یا هزینه آن را بهشدت بالا ببرد.
پیامدهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی کمبود مواد معدنی
بحران مواد معدنی فقط یک چالش صنعتی نیست؛ تبعات ژئوپلیتیکی گستردهای دارد. کشورهایی که کنترل معادن یا فرآوری را در اختیار دارند، مانند چین در حوزه فرآوری لیتیوم و گرافیت، جایگاه بسیار قدرتمندی در نظم جدید انرژی پیدا میکنند. از سوی دیگر، کشورهای فاقد ذخایر معدنی یا فاقد توان استخراج، بهطور فزایندهای به این قدرتها وابسته میشوند.
این وضعیت باعث شده بسیاری از اقتصادهای بزرگ، از آمریکا تا اروپا و ژاپن، به دنبال تنوعسازی منابع واردات، سرمایهگذاری در معادن خارجی و توسعه فناوریهای بازیافت باشند. اما تاکنون هیچکدام از این راهکارها نتوانسته سرعت رشد تقاضا را جبران کند.
عصر انرژی پاک، بدون انقلاب معدنی کامل نمیشود
گذار انرژی در ظاهر مسیری فناورانه و زیستمحیطی است، اما در عمق به یک تحول بزرگ معدنی و صنعتی نیاز دارد. جهان در آستانه دورهای قرار دارد که چالش اصلی نه تولید پنل خورشیدی و توربین بادی، بلکه تأمین مواد اولیه آنها است. تا زمانی که توسعه معادن با سرعت نیاز بازار هماهنگ نشود، گذار انرژی با کندی و هزینههای سنگین مواجه خواهد بود. به زبان ساده میتوان گفت آینده انرژی پاک از دل زمین میگذرد؛ و زمین به این سرعت توان پاسخگویی ندارد.
منابع:
International Energy Agency (IEA), The Role of Critical Minerals in Clean Energy Transitions, 2024 Update.
U.S. Geological Survey (USGS), Mineral Commodity Summaries 2024.
IMF, The Mineral Supply Challenge for the Energy Transition, 2024.
World Bank, Minerals for Climate Action Report.
انتهای پیام/ انرژی
