مسیر اقتصاد/ برنامه فعالان اقتصادی مجاز (Authorized Economic Operator – AEO) یکی از ابزارهای کلیدی معرفی‌شده توسط سازمان جهانی گمرک (WCO) برای تسهیل تجارت بین‌المللی و ارتقای امنیت زنجیره تأمین است. این برنامه که هسته اصلی چارچوب استانداردهای ایمن‌سازی و تسهیل تجارت جهانی (SAFE) محسوب می‌شود، از سال ۲۰۰۵ به‌عنوان یک راهکار پیشرو برای مقابله با تروریسم بین‌المللی، افزایش شفافیت و کاهش هزینه‌های تجارت بین‌المللی معرفی شده است. در این گزارش، به بررسی ساختار، معیارها و نحوه اجرای این برنامه در کشورهای مختلف از جمله ایران، چین، ترکیه و امارات پرداخته می‌شود.
چارچوب استاندارد SAFE و برنامه AEO
در ژوئن ۲۰۰۵، شورای سازمان جهانی گمرک چارچوب استانداردهایی تحت عنوان SAFE تصویب کرد. هدف این چارچوب، ایجاد یک نظام تجاری ایمن، شفاف و قابل پیش‌بینی در سطح بین‌المللی بود. برنامه فعالان اقتصادی مجاز (AEO) به‌عنوان بخش محوری این چارچوب، شرکت‌هایی را که معیارهای تعیین‌شده را رعایت می‌کنند، به‌عنوان فعال اقتصادی مجاز شناسایی می‌کند. این شرکت‌ها از تسهیلات ویژه‌ای مانند کاهش بازرسی‌ها، تسریع در فرآیند ترخیص و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل بهره‌مند می‌شوند.
تا به امروز، بیش از ۱۷۰ کشور عضو سازمان جهانی گمرک این برنامه را اجرا کرده‌اند. کشورهای پیشرفته‌ای مانند ایالات متحده آمریکا، ژاپن و اعضای اتحادیه اروپا از پیشگامان این برنامه بوده‌اند. هدف اصلی AEO، تسهیل تجارت خارجی با کاهش زمان و هزینه‌های گمرکی و افزایش امنیت زنجیره تأمین بین‌المللی است.
رتبه‌بندی شرکت‌ها در کشورهای مختلف
- چین: مدیریت اعتبار سازمانی
چین از سال ۲۰۰۸ برنامه فعالان اقتصادی مجاز را تحت عنوان «مدیریت اعتبار سازمانی» اجرا کرده است. در سال ۲۰۱۸، آئین‌نامه مدیریت اعتباری گمرک این کشور با هدف توسعه نظام اعتبار اجتماعی و تسهیل تجارت تصویب شد. بر اساس این آئین‌نامه، شرکت‌ها در سه دسته «مؤسسه تأیید شده»، «مؤسسه اعتباری معمولی» و «مؤسسه بی‌اعتبار» رتبه‌بندی می‌شوند. شرکت‌های تأیید شده نیز به دو سطح پیشرفته و عمومی تقسیم شده و از تسهیلاتی مانند کاهش نرخ بازرسی و اولویت در ترخیص کالا بهره‌مند می‌شوند.
- ترکیه: طبقه‌بندی سه‌گانه CAP
ترکیه از سال ۲۰۱۳ برنامه AEO را اجرا کرده است. در این کشور، شرکت‌ها بر اساس معیارهایی مانند عدم تخلف مالیاتی، توان مالی و امنیت زنجیره تأمین در سه گروه A، B و C رتبه‌بندی می‌شوند. شرکت‌های سطح A باید حداقل ۱۰۰ میلیون دلار ارزش خالص صادرات و واردات در دو بازه زمانی ۱۲ ماهه داشته باشند. تسهیلات اعطایی شامل تکمیل اظهارنامه با نقص مدارک، ارائه تضامین جزئی و کنترل‌های پس از ترخیص است.
- امارات: پیشرفت سریع در اجرای AEO
امارات متحده عربی از سال ۲۰۱۶ به‌طور رسمی برنامه AEO را آغاز کرده است. این کشور با توجه به عضویت در شورای همکاری خلیج فارس، در برنامه فعالان اقتصادی این شورا نیز مشارکت دارد. امارات با سرعت بالایی در حال افزایش تعداد فعالان اقتصادی مجاز است و شرکت‌های واجد شرایط از مزایایی مانند ترخیص سریع‌تر و کاهش حسابرسی‌های پس از ترخیص بهره‌مند می‌شوند.
- ایران: آغاز تدریجی اجرای AEO
در ایران، برنامه فعالان اقتصادی مجاز از سال ۱۳۹۳ آغاز شده است. شرکت‌های تولیدی و بازرگانی در سه سطح رتبه‌بندی می‌شوند و از مزایایی مانند استفاده از مسیر سبز گمرکی، کاهش بازرسی‌ها و بهره‌مندی از تسهیلات بانکی و بیمه‌ای بهره‌مند می‌شوند. تاکنون حدود ۶۲۴ شرکت ایرانی به‌عنوان فعال اقتصادی مجاز تأیید شده‌اند.
معیارهای انتخاب فعالان اقتصادی مجاز
معیارهای انتخاب AEO در کشورهای مختلف تقریباً مشابه است، اما تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. این معیارها شامل موارد زیر است:
- چین: اطلاعات ثبت شرکت، سوابق پرسنل، فعالیت‌های واردات و صادرات، پروانه‌های اداری و مجازات‌های کیفری.
- ترکیه: عدم تخلف مالیاتی، توان مالی، امنیت زنجیره تأمین و شفافیت در نگهداری سوابق.
- امارات: عدم محکومیت اقتصادی، توانایی مالی، امنیت شرکت و انطباق با قوانین.
- ایران: سابقه فعالیت، حجم تجارت، توان مالی و رعایت قانون‌مداری.
مزایای فعالان اقتصادی مجاز
مزایای اعطایی به فعالان اقتصادی مجاز در کشورهای مختلف شامل موارد زیر است:
- چین: کاهش نرخ بازرسی، اولویت در ترخیص کالا و ارائه اظهارنامه قبل از ورود محموله.
- ترکیه: تکمیل اظهارنامه با نقص مدارک، ارائه تضامین جزئی و کنترل‌های پس از ترخیص.
- امارات: ترخیص سریع‌تر، کاهش حسابرسی‌های پس از ترخیص و اولویت‌بندی بازرسی.
- ایران: استفاده از مسیر سبز گمرکی، کاهش نرخ بازرسی، تسهیلات بانکی و بیمه‌ای.
پایش مستمر و توافقنامه‌های شناخت متقابل
در تمامی کشورها، گمرک به‌طور مداوم بر عملکرد شرکت‌های دارای گواهی AEO نظارت می‌کند. در صورت تخطی از معیارهای تعیین‌شده، گمرک می‌تواند گواهی را لغو کرده و تسهیلات اعطایی را بازپس گیرد.
توافقنامه‌های شناخت متقابل (MRA) به شرکت‌های دارای گواهی AEO اجازه می‌دهد تا از مزایای مشابه در کشورهای دارای توافقنامه بهره‌مند شوند. ایران تاکنون با چین و روسیه توافقنامه MRA امضا کرده است. گسترش این توافقنامه‌ها با کشورهایی مانند ترکیه و امارات می‌تواند تأثیر مثبتی بر تجارت خارجی ایران داشته باشد.
پیشنهادهای استفاده از فرصت برنامه فعالان اقتصادی مجاز (AEO)
برنامه فعالان اقتصادی مجاز (AEO) ابزاری کارآمد برای تسهیل تجارت و ارتقای امنیت زنجیره تأمین است. اجرای موفق این برنامه در ایران نیازمند توجه به چالش‌های موجود و اتخاذ راهکارهای مناسب است. پیشنهادهای زیر می‌تواند به بهبود اجرای این برنامه کمک کند:
- افزایش شفافیت: تعریف دقیق‌تر معیارهای رتبه‌بندی و افشای عمومی اطلاعات اعتباری شرکت‌ها.
- گسترش توافقنامه‌های MRA: به‌ویژه با کشورهای دارای حجم بالای تجارت با ایران.
- تقویت نظارت مستمر: برای حفظ استانداردها و جلوگیری از سوءاستفاده.
- تشویق شرکت‌های فاقد رتبه: از طریق اعمال مشوق‌ها و رویکردهای تنبیهی.
با اجرای این پیشنهادها، ایران می‌تواند از مزایای کامل برنامه AEO بهره‌مند شده و نقش مؤثرتری در تجارت بین‌المللی ایفا کند.
منبع: مرکز پژوهشهای مجلس، مطالعه تطبیقی و بررسی فرایندها، ساختار و عملکرد گمرک در کشورهای چین، ترکیه و امارات، ۲۵۶۲
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
