مسیر اقتصاد/ صنعت برق به‌عنوان یکی از ارکان حیاتی توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها، نقش بسزایی در تأمین نیازهای اساسی جوامع ایفا می‌کند. در ایران، با توجه به منابع غنی انرژی، به‌ویژه سوخت‌های فسیلی نظیر زغال‌سنگ و نیز منابع تجدیدپذیر، این صنعت پتانسیل بالایی برای تأمین برق داخلی و حتی صادرات به کشورهای همسایه دارد. با این حال، همزمان با رشد سریع مصرف برق، چالش‌های مهمی در زمینه ناترازی تولید و مصرف به‌وجود آمده است. این موضوع ضرورت ایجاد سیاست‌های مناسب و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف تولید انرژی را بیش از پیش نمایان کرده است.
وضعیت عرضه، تقاضا و تجارت برق کشور
میزان تولید برق در کشور در سال ۱۳۹۰ حدود ۲۴۰ هزار گیگاوات ساعت بوده است که تا سال ۱۳۹۵ به ۲۸۹ هزار و ۱۹۶ گیگاوات ساعت رسیده است. پس از آن، با نرخ رشد سالانه ۴.۳ درصد، این میزان در سال ۱۴۰۲ به ۳۸۹ هزار و ۲۱۸ گیگاوات ساعت افزایش یافته است.
میزان مصرف برق در کشور در سال ۱۳۹۰ حدود ۱۸۳ هزار و ۹۰۵ گیگاوات ساعت بوده است که تا سال ۱۳۹۵ به ۲۳۷ هزار و ۵۶۰ گیگاوات ساعت افزایش یافته است. پس از آن، با نرخ رشد سالانه ۴.۹ درصد، این میزان در سال ۱۴۰۲ به ۳۳۳ هزار و ۱۷ گیگاوات ساعت رسیده است.
از طرفی ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان برق در منطقه است و در حال حاضر با تمام کشورهای همسایه خود که مرز خاکی دارند، تبادل انرژی دارد. این در حالی است که از سه کشور شمالی آذربایجان، ارمنستان و ترکمنستان برق وارد می‌کند و به سه کشور عراق، پاکستان و افغانستان صادرات برق انجام می‌دهد. همچنین، با کشور ترکیه تبادل دوطرفه برق، شامل هم صادرات و هم واردات، صورت می‌گیرد. به‌طور کلی، ایران به عنوان یک صادرکننده خالص برق شناخته می‌شود.
سهم بخش‌های مختلف از مصرف برق
در سال ۱۳۹۰ بیش‌ترین سهم از مصرف برق کشور مربوط به بخش صنعتی بوده است که حدود ۳۷ درصد از برق تولید شده را مصرف کرده است، در حالی که بخش خانگی ۳۳ درصد از مصرف برق را به خود اختصاص داده بود. در سال ۱۳۹۵، سهم بخش خانگی و صنعتی برابر شد و هرکدام ۳۳ درصد از مصرف برق کشور را تشکیل دادند. اما در سال ۱۴۰۲، سهم بخش خانگی از مصرف برق کاهش یافته و به ۳۱ درصد رسید، در حالی که بخش صنعتی ۳۷ درصد از برق کشور را مصرف کرده است.
این تغییر نشان می‌دهد که در ایران، مشابه آمار جهانی، بیش‌ترین مصرف برق در بخش صنعتی است. نکته قابل توجه در مورد مصرف برق، میزان مصرف آن در بخش عمومی است که بیش‌ترین رشد را تجربه کرده است. سهم مصرف بخش عمومی از ۴ درصد در سال ۱۳۹۰ به ۱۰ درصد در سال ۱۳۹۵ و سپس به ۹ درصد در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است، که این بخش بیش‌ترین رشد را در مصرف برق کشور در مقایسه با سایر بخش‌ها نشان می‌دهد.
دلیل بروز ناترازی تولید و مصرف برق در کشور
بررسی میزان تولید و مصرف سالیانه برق در کشور نشان می‌دهد که نرخ رشد تولید برق سالیانه حدود ۴.۳ درصد و نرخ رشد مصرف برق ۴.۹ درصد بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که اگر روند کنونی تولید و مصرف برق ادامه یابد، مصرف برق از تولید پیشی خواهد گرفت و کشور ناچار به واردات برق یا قطع برخی مصارف برای جبران کمبود تولید برق خواهد شد.
در حال حاضر نیز، در برخی روزهای سال که به آن‌ها روزهای پیک مصرف گفته می‌شود و عمدتا در فصل تابستان و به دلیل افزایش مصرف در بخش خانگی رخ می‌دهد، میزان مصرف برق از تولید آن پیشی می‌گیرد. در این ساعات، کشور با ناترازی تولید و مصرف برق مواجه شده و معمولا با قطع برق در برخی مناطق و مصارف، این کمبود جبران می‌شود. وضعیت تولید و مصرف برق در ساعات پیک مصرف توسط وزارت نیرو گزارش می‌گردد.
راهکارهای عملی رفع ناترازی تولید و مصرف برق
- توجه به نیازهای نیروگاه‌های تجدیدپذیر و حرارتی: سیاست‌های دولت باید متناسب با ویژگی‌های خاص هر نوع نیروگاه، به‌ویژه نیروگاه‌های تجدیدپذیر و حرارتی، تدوین شود تا بهره‌وری بهینه از این منابع انرژی حاصل گردد.
- توسعه نیروگاه‌های زغال‌سوز: ایران با وجود برخورداری از منابع غنی زغال‌سنگ، تاکنون در توسعه نیروگاه‌های زغال‌سوز موفق نبوده است و بهره‌برداری از منابع انرژی کشور عمدتا به سمت گاز طبیعی و نفت متمرکز شده به طوری که در جهان یک سوم از برق تولید شده از زغال‌سنگ بوده است.
- ایجاد جهش در نیروگاه‌های بادی و خورشیدی: سرمایه‌گذاری بیشتر در انرژی‌های تجدیدپذیر برای کاهش وابستگی به یک سوخت مانند گاز، موجب تأمین پایدار برق و کمک به توسعه پایدار محیط‌زیست خواهد شد.
- بهینه‌سازی: این فرآیند راهکاری کلیدی برای کنترل ناترازی است که شامل ارتقاء بهره‌وری تجهیزات، کاهش مصرف در ساعات اوج می‌شود. این اقدامات موجب تعادل عرضه و تقاضا و کاهش خاموشی‌ها خواهد شد.
انتهای پیام/ انرژی
