به گزارش مسیر اقتصاد حاصلخیزی خاک نقش مستقیم در اقتصادی بودن کشاورزی یک کشور ایفا می‌کند. خاک حاصلخیز با دارا بودن مواد مغذی ضروری به افزایش راندمان، کاهش نیاز گیاهان به آبیاری، کود و سموم، تولید محصولات مرغوب‌تر برای فروش با قیمت بالا، افزایش مقاومت به تنش‌های محیطی مانند خشکی، شوری و آفات و حفظ سلامت خاک در بلندمدت کمک می‌کند. مزیت حاصلخیزی خاک علاوه بر سودآوری برای کشاورزان، به نفع نسل‌های آینده است زیرا از تخریب خاک و نابودی منابع طبیعی جلوگیری می‌کند و یک عامل کلیدی در اقتصاد کشاورزی است.
رده بندی انواع خاک و حاصلخیزی آنها
خواص خاک می تواند از یک مکان به مکان دیگر حتی در فواصل کوتاه بسیار متفاوت باشد. در عین حال ممکن است ویژگی‌های خاک در پهنه وسیع منطقه‌ای یکسان باقی بماند.
در علم خاک‌شناسی، «Soil Orders» یا رده‌های خاک بر اساس ویژگی‌های مورفولوژیکی (ریخت شناسی)، فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک تعریف می‌شوند که به طور کلی در اثر فرآیندهای خاک‌زایی و تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند آب و هوای موجود در خاک، موجودات زنده درون خاک و مواد تشکیل دهنده خاک شکل می‌گیرند. هر نوع خاک شامل انواع مختلفی از مواد مغذی است که به رشد و سلامت محصولات کشاورزی کمک می کند.
در سیستم رده‌بندی خاک ایالات متحده (USDA) 12 رده خاک وجود دارد که به شرح زیر است:
*سهم از زمین در جدول فوق، به معنای درصد از مساحت خشک کره زمین بدون لحاظ مساحت یخ زده = 131 میلیون کیلومتر مربع
توزیع بین المللی خاکهای حاصلخیز
از میان انواع رده بندی فوق، چند نوع خاک وجود دارد که بسیار حاصلخیز شناخته می شوند و برخی از انواع آنها به شرح زیر است:
- خاکهای الفیسول که عمدتا در اروپای غربی و بخشهایی از امریکای شمالی و جنوبی، افریقا، هند و استرالیا یافت می شود به دلیل وجود لایه رسی ظرفیت نگهداری بالای آب را دارند و نسبتا حاصلخیز با الومینیوم و آهن بالا در خاک است.
- خاکهای اندیسول که سهم کمی از خشکی را دارند، بیشتر در نیوزیلند، شمال غربی ایالات متحده امریکا، شیلی، کنیا، اندونزی و ژاپن یافت می شوند. این نوع خاک از خاکستر اتشفشانی تشکیل شده و بسیار حاصلخیز و ایده آل برای محصولات کشاورزی است.
- خاکهای مولیسول در اوکراین، بخشهایی از روسیه، چین، آمریکای شمالی و… یافت می شود و یکی از حاصلخیزترین خاک های جهان است. این نوع خاک تحت عنوان «خاک سیاه» یا «چرنوزم» شناخته می شود و به دلیل زهکشی خوب و مواد آلی بالا، برای کشاورزی بسیار مناسب است.
- خاکهای ورتیسول در هند، استرالیا، جنوب صحرای افریقا و امریکای جنوبی یافت می شود که نیاز به آبیاری دارد و برای کشت غلات، پنبه، سورگوم و برنج مناسب است.
خاکهای اولتیسول به دلیل اسیدیته بالا، نیاز به اصلاح خاک برای کشت بسیاری از گیاهان دارند. خاکهای اریدیسول که در مناطق خشک و نیمه‌خشک یافت می‌شوند نیز برای کشاورزی نیاز به آبیاری دارند. درک رده‌های خاک به ما کمک می‌کند تا از زمینهای کشاورزی به طور پایدار استفاده کنیم.
تصویر زیر توزیع انواع رده خاک را در سطح جهانی نشان می‌دهد که توسط اداره خدمات منابع طبیعی وزارت کشاورزی آمریکا و دانشگاه لینکلن نبراسکا تهیه شده است:
کدام کشورهای جهان خاک حاصلخیزی دارند؟
طبق گزارش فائو، ۱۰ کشور در جهان وجود دارد که «بهترین خاک حاصلخیز برای کشت» را دارا هستند. فهرست کشورهای دارای خاک حاصلخیز شامل بنگلادش، هند، اوکراین، مولداوی، مجارستان، دانمارک، رواندا، کومور، توگو و گامبیا است. با این حال کشورهایی که بیشترین سطح زمین زراعی را دارند، به ترتیب شامل هند، آمریکا، روسیه، چین و برزیل است.
رده بندی انواع خاک در گزارش FAO با اندکی تفاوت نسبت به USDA گزارش می‌شود. توزیع رده های خاک محدوده سرزمینی ایران طبق گزارش فائو به شکل زیر است:
- رده خاک Cambisol در این گزارش که به رنگ سبز نمایش داده شده، به معنای خاک در حال تکامل دارای بافت رسی، مواد آلی متوسط، قابلیت زهکشی خوب و از نظر حاصلخیزی متوسط است. این خاک برای کشت غلات، علوفه دامی و باغبانی مناسب است.
- رده Xerosol که به رنگ صورتی نمایش داده شده، خاک شنی با مواد آلی کم، قابلیت زهکشی بسیار خوب، از نظر حاصلخیزی ضعیف و مناسب برای کشت دیم گندم و جو در آب و هوای خشک و ذیل رده بندی اریدیسول است. رده خاک Regosol خاک جوان با خصوصیاتی مشابه Xerosol است با این تفاوت که در آب و هوای معتدل و ذیل رده بندی انتیسول قرار میگیرد.
راهکارهایی برای افزایش حاصلخیزی خاک
با استفاده از روش‌های مناسب برای حفظ و افزایش حاصلخیزی خاک، می‌توان به طور قابل توجهی به اقتصادی بودن کشاورزی و پایداری آن در بلندمدت کمک کرد. برخی از اقداماتی که به افزایش حاصلخیزی خاک کمک می‌کند و در چارچوب «کشاورزی حفاظتی» توصیه شده به شرح زیر است:
- استفاده از کودهای آلی: کودهای آلی و طبیعی مانند کمپوست و کود حیوانی به افزایش مواد مغذی و بهبود کیفیت خاک کمک می‌کنند.
- کشت تناوبی: کشت تناوبی با گیاهان مختلف به حفظ مواد مغذی و جلوگیری از فرسایش خاک کمک می‌کند.
- استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار: روش‌های کشاورزی پایدار و دوستدار محیط زیست به حفظ سلامت خاک و افزایش حاصلخیزی آن در بلندمدت کمک می‌کنند.
منابع:
۱- USDA
۲- فائو
۳- کتابخانه الکترونیکی علوم گیاهی و خاک
انتهای پیام/ کشاورزی
