مسیر اقتصاد/ رقابتی نمودن فضای کسب و کار در اغلب صنایع موجب ارتقاء کیفیت محصولات، بهبود بهره‌وری، نوآوری و کاهش هزینه‌ها می‌شود. عوامل گوناگونی می‌تواند مانع شکل‌گیری فضای رقابتی در صنایع گوناگون شود که یکی از مهمترین آنها، قوانین زائد و انحصارزا است. صنعت حمل و نقل آمریکا تا سال ۱۹۸۰ گرفتار چنین مشکلی بود اما دولت فدرال این کشور توانست با مقررات زدایی و اصلاح قوانین وسایل نقلیه موتوری[۱] (MCA)، فضای رقابت را بر این صنعت حاکم کند.
تصمیم آمریکا به مقررات زدایی و اصلاح قوانین حمل و نقل جاده‌ای
صنعت حمل و نقل آمریکا تا قبل از مقررات زدایی، به شدت توسط کمیسیون تجارت بین ایالتی[۲] یا ICC تنظیم می شد. ICC از سال ۱۹۳۵ تا ۱۹۸۰ نرخ ها و مسیرهای ناوگان بین ایالتی را تعیین می‌کرد. این نهاد حتی نوع باری که شرکت های حمل و نقل مجاز به حمل آن بودند را معین می کرد. همچنین در اکثر مواقع، بارگیری در مسیر برگشت، مجاز نبود. در این زمان تنها ۱۸ هزار شرکت در بخش حمل و نقل فعال بود و متقاضیان حمل بار ناچار بودند که به آنها رجوع کرده و به شرایطشان تن دهند. بسیاری بر این باور هستند که رقابت در بخش حمل و نقل توسط ICC از بین رفته و نرخ کرایه‌ها بسیار بالا بود. زیرا در این بخش به شدت قاعده و قانون گذاشته شده بود که نوآوری را و ورود بازیگران جدید را غیرممکن می ساخت.
این مسئله جیمی کارتر رئیس جمهور وقت آمریکا را بر آن داشت که با همکاری کنگره، مقررات‌زائد بخش حمل و نقل جاده‌ای را حذف کنند. بدین ترتیب قانون مقررات زدایی از حمل و نقل جاده موسوم به MCA نوشته و تصویب شد که از سال ۱۹۸۰ تاکنون اجرا می‌شود.
ایجاد فضای رقابتی در بخش حمل و نقل آمریکا با مقررات‌زدایی و اصلاح قوانین MCA
پس از مقررات‌زدایی، شرکتهای حمل‌ونقل موتوری در هر جا که می‌توانستند بار سودآوری پیدا کنند شروع به فعالیت کردند. بدین ترتیب و با شدت گرفتن رقابت، کرایه‌های حمل بار بسیار کاهش یافت. در چنین شرایطی شرکتها برای سرپا ماندن در بازار ناچار شدند که با ارتقاء بهره‌وری، هزینه‌های خود را کاهش دهند. بدین منظور لازم بود که سفرهای خالی تا حد امکان کاهش یابد. اینجا بود که کارگزاری‌های باربری و یا freight brokerage ها رونق پیدا کردند.
کارگزاری‌های باربری نوعی بازاریاب هستند که با ایجاد یک استخر تقاضا، شرکتهای دارای ناوگان و متقاضیان حمل بار را به یکدیگر متصل می‌کنند. نزدیک‌ترین مثال برای کارگزار باربری در ایران، بازارگاه‌های الکترونیک هستند که به علت قوانین و آیین نامه های ضد رقابتی در بخش حمل و نقل جاده‌ای، رونق ندارند. اما پس از قانون مقررات زدایی در آمریکا، کارگزارهای باربری در این کشور رونق یافتند. این شرکتها می‌توانستند با سرعتی بالا و قیمتی مناسب، ناوگان و متقاضی حمل بار را به یکدیگر متصل کنند و بدین ترتیب یک جریان مستمر بار را برای مالکین ناوگان حمل و نقل فراهم نمایند. بدین ترتیب شرکتهای کوچک نیز می‌توانستند در این فضا شکل بگیرند و رشد نمایند.
افزایش کیفیت و تنوع خدمات حمل و نقل با مقررات‌زدایی
بدین ترتیب انواع شرکتهای بزرگ و کوچک، متناسب با نیاز مناطق گوناگون کشور پهناور آمریکا شکل گرفت و کیفیت و تنوع خدمات حمل و نقل بسیار افزایش یافت. به طوری که تعداد شرکتهای حامل بار یا به تعبیری Carrier ها از ۱۸ هزار واحد در سال ۱۹۸۰ به ۵۳۱ هزار واحد در سال ۲۰۲۰ افزایش یافت که ۹۷ درصد از آنها تعداد ۱۰ دستگاه یا کمتر، وسیله نقلیه داشتند. بسیاری از این شرکتها برای ادامه حیات در بازار حمل و نقل، نیازمند کارگزاری‌ها بودند که تخصصشان در اقتصاد اشتراک‌گذاری (Sharing Economy) بود.
افزایش سهم کارگزاری‌های باربری از حمل بار در آمریکا با رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات
با شدت گرفتن رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات و ابزارهای ارتباطی، کارگزاری‌های باربری نیز در ارائه خدمات بسیار توانمندتر شدند و توانستند بخش بیشتری از بازار حمل و نقل را بدست آورند. به طوری که سهم کارگزاری‌های باربری و یا همان freight brokerage ها از ۶ درصد در سال ۲۰۰۰ به ۲۰ درصد در سال ۲۰۲۰ رسید. و اگر نه این بود که شرکتهای بزرگ حمل و نقل نیز به استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات روی آوردند، اکنون سهم بسیار بیشتری از بازار در اختیار کارگزاری‌ها بود.
شباهت وضعیت حمل و نقل جاده ای ایران به آمریکا قبل از سال ۱۹۸۰ و لزوم اصلاح قوانین
وضعیت حمل و نقل جاده‌ای در ایران مشابه آمریکا قبل از سال ۱۹۸۰ است، به گونه‌ای که کل حمل و نقل جاده‌ای ایران در چنبره حدود ۴۶۰۰ شرکت بوده و رقابت تقریبا از بین رفته است. در حالی که این شرکتها تقریبا ۶ درصد از ناوگان حمل بار جاده‌ای را در اختیار دارند، کل ناوگان موجود برای دریافت بارنامه -که صرفا یک سند حقوقی است- ناچار به مراجعه به آنها و پرداخت هزینه‌های گزاف هستند. عمده شرکت های موجود در ایران، در حقیقت نوعی دلال یا کارگزار هستند که از نوعی رانت یا انحصار برخوردار شده اند. این مسئله از جمله عوامل شکل‌گیری نظام اعلام بار و افزایش سفرهای خالی است.
همچنین ممانعت از ورود شرکتهای اینترنتی به حمل بار جاده ای با اعمال شروط سختگیرانه، کشور را از منافع اقتصاد اشتراک‌گذاری محروم ساخته است. وضعیت سفرهای خالی در ایران در بدترین حالت ممکن یعنی ۵۰ درصد از کل است. در حالی که با تسهیل صدور مجوز فعالیت شرکتها به طور خاص شرکتهای اینترنتی در بخش حمل و نقل، می توان هزینه های زائد ناشی از رانت صدور بارنامه را حذف کرده و با کاهش سفرهای خالی، بهره وری را افزایش داد.
پینوشت:
[۱] Motor Carrier Act of 1980
[۲] Interstate Commerce Commission
منبع: آژانس اطلاع رسانی فریت ویو
انتهای پیام/ حمل و نقل
