مسیر اقتصاد/ تأمین پایدار انرژی یکی از چالش‌های اصلی دولت‌ها به شمار می‌رود. در واقع با توجه به رشد فناوری و ماشینی شدن فرآیند‌های صنعتی، اهمیت و جایگاه انرژی نسبت به گذشته بیشتر شده است. اما محدودیت در افزایش تولید سوخت‌های فسیلی و ناترازی انرژی موجب شده است تمامی کشورهای جهان به مسائلی مانند مدیریت و افزایش بهره‌وری و در واقع کاهش سرانه مصرف روی آورند تا اتلاف انرژی را در تمام مراحل تولید، توزیع و مصرف به کمترین مقدار خود برسانند.
بالا بودن سرانه مصرف یکی از دلایل ناترازی انرژی
مطابق آخرین آمار منتشر شده توسط وزارت نیرو در سال ۱۳۹۶، کل سرانه مصرف انرژی در ایران حدود ۱۶.۸ بشکه معادل نفت خام به ازای هر نفر بوده که ۱.۸ برابر متوسط جهانی است[۱]. در حقیقت در ایران به ازای تولید یک واحد محصول، انرژی بیش‌تری مصرف می‌شود و به ازای کاهش یک درجه‌ای هوا، مصرف انرژی جهت گرمایش بیشتر از میانگین جهانی افزایش می‌یابد. در حال حاضر میزان مصرف و تلفات انرژی در کشور، از عرضه سبقت گرفته است که این امر می‌تواند ایران را به واردکننده انرژی تبدیل کند[۲].
یکی از دلایل مهم ناترازی در حوزه انرژی، بالا بودن سرانه مصرف آن است که می‌توان آن را نتیجه نبود فناوری‌های نوین در تولید تا مصرف انرژی برای جلوگیری از اتلاف در کنار قیمت‌گذاری نامناسب و غیر‌هدفمند دانست.
به عنوان نمونه در بخش صنایع، در حالی که قیمت حامل‌های انرژی در مقایسه با دیگر کشور‌ها پایین است و در واقع یک مزیت رقابتی برای آن‌ها محسوب می‌شود، اما انگیزه لازم در راستای افزایش بهره‌وری واحد‌های تولیدی و تولید ارزش افزوده بیشتر به ازای مصرف واحد انرژی ایجاد نمی کند.
کاهش سرانه مصرف انرژی از طریق افزایش بهره‌وری مصرف کننده‌های دولتی
بخش‌های مصرف‌کننده عمده دولتی در ایران شدت انرژی را به میزان قابل توجهی افزایش داده‌اند که بسیاری از آن‌ها در سمت عرضه انرژی قرار دارند. لذا مدیریت انرژی در سمت عرضه نسبت به مدیریت سمت تقاضا از اهمیت بیش‌تری برخوردار است و این موضوع به نوعی نشان‌دهنده وجود پتانسیل زیاد صرفه‌جویی انرژی در واحد‌های تولید انرژی کشور از جمله پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها، خطوط انتقال گاز، خطوط انتقال و توزیع برق، سوزاندن بیش از ۹ میلیارد مترمکعب گاز‌های همراه در سال[۳] و … که در اختیار دولت می‌باشد، است[۴].
در جداول زیر مطابق آخرین تراز‌نامه هیدروکربوری کشور، میزان تلفات سیستم‌های پالایش نفت و گاز، تبدیل و خودمصرفی نیروگاه‌ها و همچنین تلفات انتقال و توزیع برق و عملیات انتقال و توزیع گاز طبیعی، برحسب واحد میلیون بشکه معادل نفت خام در سال نشان داده شده است[۵]:
باتوجه به جداول بالا، درصد تلفات به عرضه انرژی اولیه پالایشگاه‌های نفت و گاز و تبدیل و خودمصرفی نیروگاه‌ها در طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۶، صعودی بوده که بیشترین مقدار تلفات مربوط به سال ۱۳۹۶، با حدود ۳۷۷ میلیون بشکه معادل نفت خام است.
لزوم توجه به سیاست‌های غیرقیمتی در راستای اصلاح الگوی مصرف
بنابراین می‌توان گفت که سیاست قیمتی زمانی موثر خواهد بود که یک بسته سیاستی جامع شامل انواع سیاست‌های غیرقیمتی همچون استفاده از فناوری‌های نوین در تولید تا مصرف انرژی، بهبود زیرساخت‌ها در جهت افزایش تولید، کاهش تلفات در بخش‌های تولید، توزیع و مصرف و آموزش و فرهنگ‌سازی در جهت اصلاح الگو مصرف و افزایش بهره‌وری بیشتر باشد و در واقع بتوان در کنار افزایش قیمت‌ها، بخش‌های خانگی، تجاری و تولیدی را به سمت اصلاح الگوی مصرف و کاهش شدت مصرف انرژی سوق داد.
پی‌نوشت:
[۱] تراز‌نامه انرژی ایران سال ۱۳۹۶
[۲] همان
[۳] تراز‌نامه هیدروکربوری سال ۱۳۹۱
[۴] مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ابهام در آمار‌های شدت انرژی و مقایسه ایران با کشورهای جهان(گزارش ۱)، شماره مسلسل ۱۴۳۰۰، خرداد ماه ۱۳۹۴
[۵] تراز‌نامه هیدروکربوری کشور سال ۱۳۹۶
انتهای پیام/ انرژی
