مسیر اقتصاد/ صندوق بین‌المللی پول با بررسی تجربه اصلاحات موفق نظام مالیاتی کشورهای در حال توسعه در دو دهه گذشته سیاست‌هایی را توصیه نموده است. این توصیه‌ها با تمرکز بر تجارب پنج کشور که توانسته‌اند با اصلاحات انجام شده، درآمدهای مالیاتی خود را به طور چشمگیری افزایش داده و نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی را بهبود ببخشند.
لزوم داشتن دستور مشخص، تعهد سیاسی بالا و اقناع ذینفعان
اغلب دولت‌هایی که مأموریت روشنی برای اصلاح نظام مالیاتی دارند، موفق می‌شوند. اصلاحات مالیاتی جامع تنها زمانی امکان پذیر است که دولتمردان عزم روشن و جدی برای اصلاحات مالیاتی داشته باشند.
در حالی که داشتن یک دستور روشن ضروری است، اما کافی نیست. بسیاری از دولت‌های تازه انتخاب شده مأموریتی مشخص ارائه می‌دهند، اما همه آنها نمی‌توانند اصلاحات را انجام دهند. بنابراین، تعهد سیاسی در بالاترین سطح و مشارکت گسترده مورد نیاز است.
گفت و گوی اجتماعی و اقناع ذینفعان، احتمال اجرا و تداوم اصلاحات را افزایش می‌دهد. ارتباط مؤثر با ذینفعان که بر مزایای مورد نظر اصلاحات تأکید دارند، می‌تواند به کاهش برخی مقاومت‌های اجتماعی و صنفی که منافع شخصی خود را ترجیح می‌دهند، کمک کند.
ساده‌سازی نظام مالیاتی و محدود کردن معافیت‌ها
نظام مالیاتی را ساده کنید و معافیت‌ها را محدود کنید. همانطور که در مثال گرجستان دیده می‌شود، یک نظام مالیاتی ساده‌تر با تعداد نرخ‌های محدود، بر افزایش تمکین مالیات‌دهندگان بسیار اثرگذار است. به ویژه، در کشورهای با اقتصاد شکننده، ابتدا باید روی ساده کردن مالیات‌ها، فرایندها و ساختارها تمرکز شود.
ساده بودن نظام مالیاتی و قوانین، اصل راهنما برای کشورهای با اقتصاد شکننده است. این امر باعث می‌شود که اداره مالیات در کشورهای ضعیفی که فاقد نهادهای اساسی مانند امنیت و نظام قضایی کارآمد هستند، درگیر چالش کمتری شود.
لیبریا نمونه مناسبی از وضع قوانین ساده مالیاتی است. این کشور پس از خروج از جنگ داخلی، مالیات بر گردش مالی یا ارزش واردات، مانند مالیات بر کالاها و خدمات، عوارض مالیاتی، و تعرفه‌های گمرکی را با قوانین مالیاتی ساده وضع کرد.
تاثیر کاهش معافیت‌ها بر کاهش پیچیدگی‌های نظام مالیاتی
همچنین محدود کردن معافیت‌ها می‌تواند پیچیدگی نظام مالیاتی را به خصوص در کشورهای در حال توسعه کاهش دهد و در عین حال درآمد را با گسترش پایه مالیاتی افزایش دهد. بسیاری از کشورها از طریق معافیت‌های نامناسب، مانند تعطیلات مالیاتی پرهزینه (مناطق آزاد معاف از مالیات) و سایر مشوق‌هایی که در جذب سرمایه‌گذاری ناکام هستند، درآمد قابل توجهی از دست می‌دهند و اعطای اختیاری معافیت‌ها فرصت‌هایی را برای فساد فراهم می‌کند.
اقدام برجسته در اصلاح نظام مالیاتی تقریباً در هر پنج کشورکاهش معافیت‌هاست. به عنوان مثال، گویان اصلاحات جامع معافیت را با عناصر اصلی اجرا کرد که شامل حذف قدرت وزیر دارایی برای اعطای معافیت‌های اختیاری، انتشار سالانه معافیت‌ها، و محدود کردن معافیت‌دهی به مالیات بر درآمد به هر ۵ یا ۱۰ سال بود.
اصلاح مالیات‌های غیرمستقیم با کاهش نرخ و گسترش شمول
ثابت شده است که مالیات بر ارزش افزوده یک تقویت‌کننده کارآمد و قوی برای درآمدهای مالیاتی است. کشورهایی که این مالیات را اعمال می‌کنند نسبت به کشورهایی که این مالیات را ندارند، تمایل به افزایش درآمد بیشتری دارند.
گرجستان علاوه بر کاهش نرخ، سازکار بازپرداخت مالیات بر ارزش افزوده خود را ساده کرد و بدین ترتیب توانست درآمد حاصل از این منبع را از ۸.۵ درصد تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۰۵ به حدود ۱۱.۵ درصد در سال ۲۰۰۹ افزایش دهد.
گویان علیرغم چالش‌های مهم در مقدمات اجرا، از جمله راه‌اندازی بخش جدید مالیات بر ارزش افزوده با کارکنان کاملاً آموزش‌دیده، راه‌اندازی سیستم و رویه‌های فناوری اطلاعات، پشتیبانی و آموزش ثبت‌نام‌کنندگان و شاغلان بالقوه، توانست در ۱ ژانویه ۲۰۰۷ نظام مالیات بر ارزش افزوده را با موفقیت راه اندازی کند.
نظام مالیات بر ارزش افزوده در این کشور با نرخ واحد ۱۶ درصد و با گستره شمول بالا و تعداد محدودی معافیت برای خدمات مالی، پزشکی و آموزشی پایه‌گذاری شد. همچنین اوکراین به عنوان بخشی از اصلاحات خود، معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده را محدود کرد و با کاهش نرخ و حذف بازپرداخت، در پایه مالیات بر ارزش افزوده تغییرات ایجاد کرد.
ارائه اصلاحات جامع در اداره مالیات از حیث مدیریت، حاکمیت و منابع انسانی
کشورهای موفق در جمع‌آوری درآمدهای مالیاتی، رویکردی جامع برای مدرن‌سازی ادارات مالیاتی دارند. در هر پنج مطالعه موردی، اصلاحات مدیریت درآمد به طور برجسته ظاهر شد و طیف وسیعی از اقدامات قانونی، فنی و اداری را شامل میشد.
چهار کشور از پنج کشور برخی تغییرات مدیریتی و حاکمیتی را نیز اعمال کردند. گرجستان به تدریج مدیران مالیاتی و گمرکی جدید را به خدمت گرفت و مدیران قدیمی را به عنوان بخشی از اصلاحات ضد فساد خود حذف کرد.
ایجاد دفاتر مودیان بزرگ و استفاده هوشمندانه از سیستم‌های مدیریت اطلاعات
ایجاد اداره مودیان بزرگ به سازمان مالیاتی اجازه می‌دهد که اقدامات مربوط به افزایش تمکین مالیاتی را بر بزرگترین مودیان متمرکز کند. این ادارات همچنین از سازمان مالیاتی به خوبی پشتیبانی می‌کنند. آنها غالباً فرآیندهای مالیاتی و گمرکی جدید را قبل از اجرای عمومی بر روی جمعیت کمتر آزمایش می‌کنند.
موفقیت در مالیات‌ستانی و رشد درآمدهای مالیاتی به مدیریت اطلاعات و استفاده از قابلیت ابرداده‌ها برای بهبود تمکین و مبارزه با فساد بستگی دارد. اکثر کشورهای مورد مطالعه از سیستم‌های فناوری اطلاعات برای جهش اصلاحات مالیاتی خود استفاده کرده‌اند.
گرجستان اکثر فرآیندها از جمله تشکیل پرونده الکترونیکی را خودکار کرده است. همچنین سیستمی برای به اشتراک‌گذاری اطلاعات بین ادارات مالیاتی، مودیان و بانک‌ها قرار داده و همچنین یک درگاه اینترنتی یک مرحله‌ای ایجاد کرده است. کامبوج، گویان و لیبریا نیز مدیریت مالیات و گمرک خود را کامپیوتری کرده اند.
برنامه حسابرسی و راستی‌آزمایی پیشرفته
حسابرسی مبتنی بر ریسک، که احتمال و ماهیت حسابرسی را به ریسک‌های ذاتی مودی مرتبط می‌کند، مؤثرترین ابزار برای تشویق به تمکین مالیاتی است. هر پنج کشور این موضوع را به بخشی کلیدی از استراتژی افزایش درآمد مالیاتی خود تبدیل کرده‌اند.
قابل توجه است که اوکراین یک برنامه حسابرسی هدفمند را اجرا کرد، کنترل داخلی اداره مالیات را بهبود بخشید، با ادعای مالیات بر ارزش افزوده تقلبی مبارزه کرد،و یک برنامه ضد قاچاق را در اداره گمرک توسعه داد.
اصلاحات نظام مالیاتی بعد ۲ تا ۷ سال نتیجه می‌دهد
اگرچه زمان‌بندی و طراحی بهینه اقدامات اصلاحی در بین کشورها متفاوت است، تجربه این پنج کشور در اصلاح نظام مالیاتی که همه جزو کشورهای در حال توسعه هستند، برخی از درس‌های اساسی را برجسته می‌کند. یکی از درس‌ها این است که پیشبرد همزمان اقدامات مدیریت درآمد و اصلاح سیاست‌های مالیاتی موجب دستیابی به دستاوردهای بسیار بزرگ‌تری است.
نکته مهم این است که کشورها باید به اصلاحات مالیاتی زمان بدهند تا به نتیجه برسد. طول دوره اصلاحات بین دو تا هفت سال متغیر بوده است. موفقیت پایدار مستلزم «تغییر نهادی» است که تنها به تدریج اتفاق می‌افتد.
منبع: صندوق بین‌المللی پول
انتهای پیام/مالیات
