مسیر اقتصاد/ صندوق‌های بازنشستگی، نهادهای بیمه‌ای هستند که با هدف تامین حقوق و مزایای شاغلان در دوران بازنشستگی فعالیت می‌کنند. مهم‌ترین کارکرد این صندوق‌ها این است که بتوانند با دریافت حق بیمه از جمعیت تحت پوشش خود و سرمایه‌گذاری منابع ایجاد شده در اثر تجمیع این حق بیمه‌ها در سال‌های ابتدایی و به اصطلاح دوران جوانی صندوق، در دوران بلوغ خود مستمری خیل عظیم بازنشستگان را تامین نمایند. فرایند بلوغ صندوق‌های بازنشستگی به صورت طبیعی رخ می‌دهد و اگر با پیری جمعیت کشور همراه شود، تشدید می‌گردد. اما در ایران عملکرد صندوق‌های بازنشستگی به گونه‌ای بوده‌است که امروزه وابستگی آن‌ها به بودجه رفاهی دولت ابعادی گسترده دارد.
ناکارآمدی فراگیر در صندوق‌های بازنشستگی کشور
کارآمدی یا ناکارآمدی صندوق‌ها اساسا در دوره بلوغ آن‌ها مشخص می‌شود. صندوقی که نتواند به طور مستقل از پس تامین مستمری و هزینه‌های بازنشستگان برآید، در انجام رسالت خود ناتوان بوده‌است.
وضعیت کنونی صندوق‌های بازنشستگی در ایران حاکی از عدم توانایی آن‌ها در ایفای تعهدات به صورت مستقل است. امروزه بخش اعظم بودجه صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح توسط دولت تامین می‌شود.
جمعیت مستمری بگیران و کسورپردازان این دو صندوق مجموعا ۳,۵۷۳,۷۰۸ میلیون نفر است که با احتساب بعد خانوار ۳.۳ نفری، کل جمعیت تحت پوشش این دو صندوق حدود ۱۲ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. با توجه به جمعیت عظیم بیمه‌شدگان این صندوق‌ها که به حدود ۱۲ میلیون نفر می‌رسد و تعهدات سنگین صندوق‌ها به بیمه‌شدگان، به ناچار حدود نیمی از بودجه رفاهی دولت هرساله برای جبران کسری بودجه به آن‌ها تزریق می‌شود.
سهم ۶۵ درصدی صندوق‌های بازنشستگی از بودجه رفاهی دولت
با توجه به افزایش مستمری بگیران در نتیجه بلوغ صندوق‌ها و همچنین پیر شدن تدریجی جمعیت کشور، هزینه صندوق‌های بازنشستگی کشور هم‌اکنون سیر صعودی دارد و انتظار می‌رود در صورت عدم انجام اصلاحات لازم و تداوم وضع فعلی، تا چند دهه آینده نیز سیر صعودی داشته باشد.
در چند سال اخیر سهم بودجه صندوق‌های بازنشستگی لشگری و کشوری از بودجه رفاهی دولت همواره افزایش یافته‌است. کمک‌های دولت به دو صندوق لشگری و کشوری که در سال ۱۳۸۸ تنها ۳.۶ هزار میلیارد تومان بود، با افزایشی پایدار در سال ۹۸ به ۷۰.۸ هزار میلیارد تومان رسیده و در بودجه ۹۹ نیز ۸۵.۲ هزار میلیارد تومان در نظرگرفته شده‌است و می‌توان انتظار داشت در سال‌های آتی نیز با روندی مشابه همچنان افزایش یابد.
امروزه تنها دو صندوق بازنشستگی کشوری و تامین اجتماعی نیروهای مسلح بیش از ۶۵ درصد از بودجه رفاهی دولت را به خود اختصاص می‌دهند.
سهم بودجه رفاهی دولت از کل بودجه
چنان که مشهود است، در بازه مذکور، سهم بودجه رفاهی دولت از کل بودجه نیز با سیری صعودی و پایدار و همگام با افزایش هزینه نظام بازنشستگی رشد نموده‌است. با توجه به سهم بیش از ۶۵ درصدی دو صندوق مهم کشوری و لشگری از بودجه رفاهی می‌توان افزایش هزینه صندوق‌های بازنشستگی را یکی از عوامل اصلی بالا رفتن سهم بودجه رفاهی از بودجه کل دانست.
با استفاده از بودجه سالانه دولت و بررسی سهم دو صندوق بازنشستگی کشوری و نیروهای مسلح از بودجه رفاهی و همچنین سهم بودجه رفاهی از بودجه عمومی دولت می‌توان دریافت که سهم بخش بازنشستگی در بودجه عمومی دولت در حال افزایش است.
در نمودار زیر سهم کمک به صندوق‌های لشگری و کشوری از بودجه عمومی دولت به همراه سهم بودجه رفاهی از بودجه عمومی در سال‌های اخیر نشان داده شده است.[۱][۲]
بودجه رفاهی دولت منهای هزینه صندوق بازنشستگی کشوری
به علاوه، با کسر هزینه کمک به صندوق‌های بازنشستگی از بودجه رفاهی و مقایسه آن با بودجه کل دولت در بازه سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۹ می توان دقیق‌تر به نقش صندوق‌های بازنشستگی در افزایش هزینه‌های دولت پی برد.
در نمودار زیر سهم بودجه رفاهی از بودجه عمومی دولت، بدون در نظر گرفتن کمک به صندوق‌های بازنشستگی نشان داده شده است.[۳]
چنان که از نمودار بالا پیداست، پس از کسر هزینه کمک به صندوق‌های بازنشستگی لشگری و کشوری سهم بودجه رفاهی دولت از بودجه عمومی تقریبا ثابت بوده و به عبارت دیگر متناسب با بودجه عمومی رشد نموده است. از این رو می‌توان نتیجه گرفت آنچه همواره باعث رشد بی رویه بودجه رفاهی می‌شود، کمک‌های دولت است که به ناچار به سمت صندوق‌های لشگری و کشوری سرازیر می‌گردد.
بحرانی به وسعت کل نظام بازنشستگی کشور
میزان هزینه‌ای که طبق محاسبات مذکور تنها در ازای دو صندوق لشگری و کشوری به بودجه عمومی کشور تحمیل می‌شود، همه هزینه‌های نظام بازنشستگی نیست. اگرچه این هزینه‌ها امروزه بخش عمده کمک‌های دولت به صندوق‌ها را تشکیل می‌دهد، اما با تداوم نحوه مدیریت فعلی این صندوق‌ها، در آینده نزدیک بسیاری از صندوق‌های دیگر نیز به بودجه عمومی وابسته خواهند شد.
پینوشت:
[۱] گزارش «صندوق‌های بازنشستگی ایران در یک نگاه»، موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا، saba-psi.ir/3837
[۲] اعداد سال‌های ۹۸ و ۹۹ با استفاده از ارقام بودجه دولت در آن سال استخراج شده‌است.
[۳] اعداد سال‌های ۹۸ و ۹۹ با استفاده از ارقام بودجه دولت در آن سال استخراج شده‌است.
انتهای پیام/ دولت و حاکمیت
