به گزارش مسیر اقتصاد چنانچه در یادداشت قبل بیان شد، ترکمنستان صادرات گاز خود به ایران را به بهانه طلب ۱٫۸ میلیارد دلاری قطع کرده است؛ اما با وجود اینکه ایران ذخایر گازی عظیمی دارد و امکان خودکفایی در تأمین گاز مورد نیاز کشور فراهم است، واردات گاز از کشور ترکمنستان مزایای اقتصادی و سیاسی مهمی برای ایران به همراه دارد. بنابراین ضروری است هرچه سریعتر مسئله به وجود آمده با این کشور همسایه به‌گونه‌ای مسالمت آمیز حل و فصل گردد.
طبق گفته مسئولین، علت اصلی عدم پرداخت پول گاز ترکمنستان در چند ماه اخیر، برقراری تحریم‌های بانکی و در نتیجه عدم امکان نقل و انتقال پول با استفاده از شبکه بانکی بین‌المللی بوده است. در نتیجه برای حل این مشکل و با فرض برقراری تحریم‌های بانکی، لازم است ایران مسیرهایی را برای نقل و انتقال پول واردات گاز به ترکمنستان در نظر بگیرد.
برای این منظور ایران میتواند از دیگر سازوکارهای مرسوم در تجارت بین‌الملل و به طور خاص پیمان‌های پولی دو یا چندجانبه استفاده نماید. استفاده از این ظرفیت‌ها میتواند به طور دائمی مشکل پرداخت پول واردات گاز از ترکمنستان را مرتفع نماید.
استفاده از ظرفیت پیمان پولی دوجانبه
درحال حاضر میزان واردات گاز ایران از ترکمنستان درحدود ۲ تا ۳ میلیارد دلار در سال است. این درحالیست که ایران سالانه بین ۷۰۰ میلیون تا یک میلیارد دلار کالا و همچنین مقادیر قابل توجهی خدمات فنی و مهندسی به این کشور صادر می‌نماید. بنابراین در اولین اقدام لازم است با انعقاد یک پیمان پولی دوجانبه، این امکان فراهم شود که پول صادرکنندگان ایرانی در داخل و از محل طلب ترکمنستان از وزارت نفت پرداخت گردد و به این ترتیب سالانه حداقل یک میلیارد دلار از طلب ترکمنستان از این طریق تسویه گردد.
گرچه در سال‌های اخیر سعی شده از طریق ایجاد خطوط اعتباری خاص و دیگر سازوکارهای داخلی این هدف محقق شود؛ ولی این سازوکارها نتوانسته به خوبی هدف مورد نظر را محقق نماید و در این زمینه ضرورت انعقاد یک پیمان پولی دوجانبه با کشور ترکمنستان احساس میشود.
علاوه بر این تسهیل نقل و انتقال پول به کشور ترکمنستان از طریق پیمان پولی دوجانبه، یکی از اصلی‌ترین مشکلات صادرکنندگان کالا و خدمات به این کشور را مرتفع می‌نماید، که میتواند به افزایش چشمگیر صادرات غیرنفتی ایران به این کشور منجر شود.
استفاده از ظرفیت پیمان پولی چندجانبه
چنانچه گفته شد ایران سالانه بالغ بر ۲ تا ۳ میلیارد دلار واردات گاز از ترکمنستان دارد که در حدود یک میلیارد دلار آن با استفاده از پیمان پولی دوجانبه، از طریق صادرات غیرنفتی ایران قابل تسویه است. از طرف دیگر ایران میتواند با وارد کردن دیگر کشورها و انعقاد پیمان‌های پولی چندجانبه، بدون نیاز به سیستم مالی بین‌المللی، باقی مانده بدهی خود به ترکمنستان را پرداخت نماید.
به طور خاص طبق آمار گمرک ترکیه، این کشور در سال ۲۰۱۵ بالغ بر ۶ میلیارد دلار کالا از ایران وارد کرده (که در حدود ۵ میلیارد دلار آن نفت و گاز و فرآورده‌های ابتدایی آن بوده است) و تنها ۳٫۶ میلیارد دلار کالا به کشور ما صادر کرده است. بنابراین تراز تجاری ایران در تجارت با ترکیه در سال گذشته در حدود ۲٫۴ میلیارد دلار بوده است. از طرف دیگر کشور ترکیه در همین مدت در حدود ۱٫۹ میلیارد دلار کالا به ترکمنستان صادر کرده و تنها ۵۵۰ میلیون دلار از این کشور وارد کرده است. درنتیجه تراز تجاری ترکیه در تجارت با ترکمنستان در سال گذشته بیش از ۱٫۳ میلیارد دلار بوده است.
برقراری یک پیمان پولی چندجانبه بین ایران، ترکیه و ترکمنستان، این امکان را فراهم می‌کند که بخشی از بدهی ایران به ترکمنستان، از طریق طلب ایران از ترکیه تسویه گردد. در واقع در این روش، ایران به جای دریافت طلب خود از کشور ترکیه (که در حال حاضر در این زمینه نیز به دلیل تحریم‌های بانکی با مشکل مواجه هستیم) به این کشور اعلام می‌نماید که بخشی از بدهی ایران به ترکنمستان را تسویه کند.
علاوه بر این، درحال حاضر کشور چین بزرگترین خریدار گاز ترکمنستان (سالانه بالغ بر ۷ میلیارد دلار) است و مبادلات مالی گسترده‌ای با این کشور دارد. از طرف دیگر ایران نیز سالانه مقادیر زیادی از نفت و میعانات گازی خود را به کشور چین صادر می‌نماید. بنابراین در این مورد نیز این امکان فراهم است که بخشی از بدهی ایران به ترکمنستان از طریق مطالبات وزارت نفت ایران از کشور چین پرداخت گردد.
بنابر آنچه گفته شد، لازم است جمهوری اسلامی ایران با استفاده از ظرفیت پیمان‌های پولی دو و چندجانبه، با حداقل نیاز به شبکه بانکی بین‌المللی، سازوکارهای لازم برای پرداخت پول واردات گاز از ترکمنستان را تدارک ببیند. به این ترتیب علاوه بر بهره‌مندی از مزایای فراوان اقتصادی و سیاسی واردات گاز از ترکمنستان، امکان پرداخت پول آن و جلوگیری از مشکلات پیش آمده در این زمینه نیز فراهم می‌گردد.
