آیا قیمت بنزین در ایران ارزان است؟

مسیر اقتصاد/ یکی از مواردی که در هفته‌های اخیر و در کنار تلاش برای اصلاح ساختار بودجه، در دستور کار دولت قرار گرفته، مسئله اصلاح یارانه‌های انرژی است. اما به نظر می‌رسد آنچه منظور دولت از اصلاح ساختار یارانه‌های انرژی است، فراتر از افزایش قیمت بنزین نیست.

درحال حاضر نحوه پرداخت یارانه‌های انرژی به دلیل اشکالات متعددی همچون عدم تحقق عدالت و انحراف منابع، نیازمند اصلاح است؛ اما لازم است این اصلاحات ساختاری به نحوی در دستور کار قرار بگیرد که کمترین فشار اقتصادی بر عموم مردم وارد شود.

مواردی از جمله «استفاده از نظام سهمیه بندی و افزایش قیمت پلکانی»، «تأمین سوخت حمل و نقل عمومی با کمترین افزایش قیمت» و «توسعه حمل و نقل عمومی و زیرساخت‌های استفاده از سوخت‌های جایگزین همچون CNG از محل منابع حاصل از اصلاح یارانه‌های انرژی» از جمله الزامات اصلاح یارانه‌های انرژی است که لازم است درجای خود مورد بررسی قرار بگیرد.

معیار تعیین قیمت مناسب بنزین چیست؟

اما یکی از مباحثی که در اصلاح یارانه‌های انرژی لازم است به آن توجه شود، «تعیین قیمت مناسب» برای انواع حامل‌های انرژی و به طور خاص بنزین است.

در این زمینه آنچه همواره از سوی طرفداران اصلاح یارانه‌های انرژی مطرح می‌شود، رساندن قیمت داخلی حامل‌های انرژی به سطح قیمت صادراتی است؛ که به طور خاص در این صورت قیمت هر لیتر بنزین باید درحدود ۰.۵ دلار، معادل ۶ هزار تومان تعیین شود. به این ترتیب بنزین با افزایش قیمت دست کم ۶ برابری مواجه خواهد شد.

اما قیمت حامل‌های انرژی در تمامی کشورهای جهان تنها با معیار برابری با قیمت صادراتی تعیین نمی‌شود. درحال حاضر در بسیاری از کشورها قیمت خرده فروشی حامل‌های انرژی به دلیل پیگیری سیاست‌های رونق حمل و نقل عمومی و کاهش انتشار آلاینده، بیش از قیمت جهانی (FOB) تعیین می‌شود؛ و در مقابل بسیاری از کشورها نیز به منظور حمایت از مصرف کنندگان داخلی و کمک به افزایش رفاه مردم، قیمت حامل‌های انرژی را کمتر از قیمت صادراتی تعیین کرده‌اند.

لحاظ قدرت خرید مردم در تعیین قیمت بنزین

بنابراین قیمتگذاری حامل‌های انرژی صرفا بر اساس معیارهای هزینه و فایده و برابری با قیمت جهانی انجام نمی‌شود و مواردی دیگری همچون سیاست‌های کلان و شرایط اقتصادی کشورها نیز بر آن اثرگذار است.

در این میان یکی از مهم‌ترین معیارهایی که لازم است در تعیین قیمت مناسب حامل‌های انرژی لحاظ شود، قدرت خرید مردم است. به بیان دیگر در کشوری که مردم قدرت خرید کم و درآمد پایینی دارند، نباید سیاست‌های تعیین قیمت حامل‌های انرژی به مانند کشوری تدوین شود که مردم آن درآمدهای بالایی دارند و به تبع آن از توان خرید بالایی نیز برخوردارند.

آیا قیمت بنزین در ایران ارزان است؟

در واقع اگر قرار باشد به این سوال پاسخ داده شود که آیا بنزین در ایران ارزان تر است و یا کشوری همچون ترکیه یا آمریکا، بسنده کردن به قیمت اسمی بنزین کفایت نمی‌کند و حتما باید در پاسخ به این سئوال قدرت خرید مردم با قیمت بنزین مقایسه شود. بنابراین ارزان و یا گران بودن بنزین در کشورها به جای قیمت اسمی باید با استفاده از شاخص نسبت درآمد سرانه مردم به قیمت بنزین تعیین شود.

به طور مثال در ایران بر اساس آخرین آمارهای بانک مرکزی، تولید ناخالص داخلی به قیمت‌های جاری در سال ۱۳۹۶ درحدود ۱۴۰۰ هزار میلیارد تومان بوده و بنابراین هر ایرانی در هر سال به طور میانگین در حدود ۱۸ میلیون تومان درآمد داشته است. در این سال قیمت بنزین در ایران، بدون لحاظ کردن تفاوت قیمت بنزین سوپر و معمولی، هزار تومان بوده است. بنابراین در سال ۱۳۹۶ نسبت درآمد سالانه میانگین هر ایرانی به قیمت بنزین، درحدود ۱۸ هزار بوده است. درحالیکه این نسبت برای بسیاری از کشورهای منطقه و حتی بسیاری از کشورهای واردکننده انرژی، به مراتب بیشتر از ایران است.

در جدول زیر نسبت درآمد سالانه میانگین مردم به قیمت بنزین در برخی از کشورهای جهان نشان داده شده است:[۱]

بر اساس جدول فوق هرچند قیمت بنزین در ایران، با احتساب قدرت خرید، از کشورهایی همچون ترکیه، عراق، روسیه، پاکستان، هند و افغانستان ارزانتر است، اما در مقایسه با برخی کشورهای منطقه همچون قطر، امارت، عربستان، عمان و کویت و همچنین بسیاری از کشورهای واردکننده سوخت مثل ژاپن، کره‌جنوبی و آمریکا، قیمت بنزین در ایران به مراتب گرانتر است.

نکته بسیار مهم در شاخص نسبت درآمد مردم به قیمت بنزین، در آن است که این شاخص مستقل از نرخ ارز در کشورهاست و با افزایش یا کاهش نرخ ارز، تغییری در آن ایجاد نمی‌شود؛ چراکه درآمد سالانه و قیمت بنزین در هر کشور بر اساس نرخ ارز ملی همان کشور تعیین می‌شود و در عمل افزایش یا کاهش نرخ برابری دلار، در نسبت این دو اثری ندارد.

قیمت بنزین در ۳۰ کشور ارزان تر از ایران است

با این وجود ممکن است به دلیل عدم افزایش قیمت بنزین و افزایش درآمد سالانه اسمی مردم ایران در دو سال اخیر، درحال حاضر نسبت درآمد سالانه میانگین مردم به قیمت بنزین، بیشتر از ۱۸ هزار باشد و به عددی در حدود ۲۳ تا ۲۴ هزار رسیده باشد. اما در این صورت نیز بر اساس ارقام جدول فوق، ایران همچنان در ۳۰ کشوری که ارزان ترین بنزین را متناسب با قدرت خرید مردم به آن‌ها عرضه می‌شود، قرار ندارد.

به بیان دیگر گرچه ایران از نظر قیمت اسمی بنزین، در رتبه دوم و یا سوم جهان قرار دارد، اما چنانچه شاخص برابری قدرت خرید نیز لحاظ شود، دست کم ۳۰ کشور جهان از نظر ارزانی بنزین از ایران سبقت می‌گیرند.

بنابراین لازم است در تعیین قیمت مناسب برای حامل‌های انرژی قدرت خرید مردم نیز لحاظ شود و تلاش برای رساندن قیمت حامل‌های انرژی در ایران به سطح قیمت‌های جهانی، تنها زمانی توجیه پذیر است که درآمد مردم ایران نیز به سطح میانگین درآمد سرانه کشورهای منطقه و جهان نزدیک شده باشد.

پینوشت:

[۱] سایت استاتیکس تایمز yon.ir/6nq8R

انتهای پیام/ نفت و انرژی