به گزارش مسیر اقتصاد اجرای برنامه هدایت اعتبار یکی از اقدامات کلیدی کشورها برای ایجاد رونق در بخش تولید و سرمایه گذاری و نیز جبران عقب ماندگیهای اقتصادی بوده است. بر این اساس، بررسی تجربه کشورهای مختلف در پیاده سازی سیاست هدایت اعتبار میتواند در بهبود سیاست گذاری اقتصادی کشور موثر واقع شود. به همین منظور در این یادداشت بخش اول تجربه اجرای برنامه هدایت اعتبار در «شرق آسیا» تبیین شده است.
برنامه هدایت اعتبار در کشورهای ژاپن، کره جنوبی، چین و تایوان به نام «پنجره هدایت[۱]» و در تایلند با نام «طرح برنامه ریزی اعتباری[۲]» شناخته می‌شود.
تمرکز بر بنگاه‌های بزرگ صنعتی در برنامه «هدایت اعتبار» شرق آسیا
در زمینه انتخاب بخش های مهم اقتصادی، کشورهای شرق آسیا برای آنکه در اجرای سیاست اعتباری، هماهنگی و نظارت بالا صورت بگیرد، تمرکز اقتصادی را بر تعداد محدودی از گروه های صنعتی بزرگ قرار داده و بیشتر وام‌دهی‌ها به همین گروه‌های مشخص هدایت شده است.
ایجاد شرکت اتومبیل‌سازی میتسوبیشی در سال ۱۹۶۵ به رغم دستورالعمل وزارت صنعت و تجارت بین‌الملل ژاپن در مورد عدم ورود به تولید اتومبیل، یکی از این موارد است[۳]. همچنین در کره جنوبی نیز بزرگ‌ترین دغدغه سیاستگذاران در پر و بال دادن به بخش‌های بهره‌ور، بزرگ بودن مقیاس آن صنایع بود. مجتمع شرکتهای بسیار بزرگ کره، معروف به «چبول»[۴]، متشکل از رشته‌های کاملاً متنوع فعالیت و نوعاً با مالکیت و مدیریت خانوادگی است. چبول‌ها شبیه تراست‌های آمریکایی قرن بیستم و زایباتسوهای ژاپنی هستند[۵]. فعالیت «چبول‌ها» در تمامی زمینه‌های صنعتی است. آنها در طیف وسیعی از صنایع الکترونیک، کشتی‌سازی، ساختمان‌سازی تا شرکتهای انتشاراتی، بیس‌بال و تیم‌های بسکتبال و فوتبال و هتل‌داری فعالند.
ساختار انگیزشی برنامه های هدایت اعتبار در شرق آسیا
کشورهای شرق آسیا اقدامات مختلفی تحت عناوین «اعتبار صادراتی»، «برنامه‌های بهینه‌سازی» و «امتیاز بانک» را به اجرا درآورند تا از این طریق، جهت‌گیری خطوط اعتباری بانکی را به سمت بخش های تولیدی، به ویژه بنگاه‌های بزرگ صنعتی، هدایت کنند.
در جدول زیر فهرستی از ساختار انگیزشی کشورهای شرق آسیا در چارچوب برنامه های هدایت اعتبار آمده است:
|
برنامه |
کشور | مقررات | پاداش‌‌ها |
داوران |
|
اعتبار صادراتی |
ژاپن کره‌جنوبی تایوان مالزی |
شرکت‌‌ها باید سفارش صادرات داشته باشند که اغلب از طریق اعتبارنامه (LC) محقق می‌شود |
دسترسی خودکار به اعتبارات صادراتی بعد از ارسال کالا و در مواردی نیز اعتبار صادراتی بلندمدت پیش از ارسال کالا برای همه صادرکنندگان |
بانک‌‌مرکزی، بانک‌‌های تجاری و مؤسسه‌‌های مالی |
|
ژاپن کره جنوبی تایوان |
شرکت‌‌ها باید عملکرد صادراتی پایدار و مطلوب از خود نشان دهند | دسترسی به اعتبارات سهل‌‌تر علاوه بر اعتبارات صادراتی |
وزارت دارایی و بانک مرکزی |
|
|
بهینه‌سازی |
ژاپن |
یکی از اهداف نخستین اقدام موقت در قانون تشویق صنایع ماشینی (۱۹۶۰-۱۹۵۶) ارتقا کیفیت ماشین ابزارها و کاهش هزینه‌‌های تولید به میزان ۲۰ درصد بود. یک هدف دیگر این اقدام ارتقا کیفیت قطعات ساخت داخل تا حد استانداردهای بین‌المللی و کاهش عدم مزیت هزینه‌‌ای ۶۰ درصدی قطعات اتومبیل ژاپنی (در قیاس با رقبای بین‌المللی) در سال ۱۹۵۵، به میزان ۱۲.۵ درصد در سال ۱۹۶۰ و به میزان ۱۵ تا ۳۰ درصد در سال ۱۹۶۳ بود
|
اعتبارات عمدتاً ترجیحی از طرف نهادهای مالی دولتی، نظیر بانک توسعه ژاپن و دسترسی آسان به اعتبارات نهادهای مالی خصوصی |
سازمان‌‌های وزارت دارایی، وزارت صنعت و تجارت بین‌الملل، نهادهای مالی دولتی و شورای تصمیم‌‌گیری مربوطه
|
|
هدف دیگر دو برابر کردن حجم تولید قطعات اتومبیل بین سال‌‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۶۳ بود. هدف نخستین برنامه بهینه‌سازی صنعت فولاد، انتقال سرمایه‌‌گذاری‌ها به فولاد نورد و اولویت دادن به نوسازی تجهیزات نورد شده بود. یک هدف دیگر ایجاد کارخانه‌‌های فولاد مجتمع و مدرن بود. |
اعتبارات ترجیحی از طرف نهادهای مالی دولتی، معافیت از تعرفه های گمرکی ماشین‌‌‌‌های مهم، کاهش مالیات درآمد صادرات و تصویب مجوزهای تکنولوژی (به‌علاوه اولویت در تخصیص ارز) |
بانک مرکزی و وزارت دارایی |
||
|
امتیاز بانک |
ژاپن | بانک‌‌های شهری اعتبارات بلندمدت سوبسیدی را معلق نکردند بلکه در اغلب موارد در تأمین مالی بسیاری از وام‌‌های تعیین شده توسط بانک توسعه ژاپن شرکت کردند و نیز اوراق قرضه‌‌های مالی منتشر شده توسط بانک‌‌های اعتبارات بلندمدت را خریدند
در دهه ۱۹۸۰ شرکتهای دریافت‌کننده اعتبار از بانک توسعه ژاپن سرمایه‌گذاری بیشتری در تحقیق و توسعه و سوابق فروش بهتری داشته‌اند. |
بانک‌‌های شهری که در تأمین مالی بانک توسعه ژاپن مشارکت کردند یا اوراق قرضه‌‌های بلندمدت را خریده‌‌اند، به وام‌‌های ترجیحی بانک مرکزی ژاپن دسترسی یافتند (و توانستند از اوراق قرضه‌ها به‌عنوان وثیقه استفاده کنند)
بانک مرکزی ژاپن اغلب با بانک‌‌های شهری که همکاری بیشتری در تأمین مالی وام‌ها و تبعیت از مقررات نشان می‌دادند رفتار آسانگیرانه‌تری داشتند (مثلاً در اعطای مجوز برای ایجاد شعبه) |
دسترسی به اعتبارات ارزانتر بانک توسعه ژاپن بانک توسعه ژاپن |
مأخذ: گزارش معجزه آسیای شرقی بانک جهانی، ۱۹۹۳، صص ۹۵-۹۶
نقش موثر پس انداز در کنترل تورم کشورهای شرق آسیا
هرچند در مراحل ابتدایی جهش اقتصادی ژاپن، کره‌جنوبی و چین، به دلیل افزایش نقدینگی ناشی از وامدهی بانکی برای سرمایه‌گذاریهای کلان در صنایع پایه‌ای در اقتصاد، تورم نیز افزایش یافت، اما با گسترش سمت عرضه اقتصاد (محصولات و کالاهای بازاری) حتی با وجود نرخ‌های بالای رشد نقدینگی، تورم کنترل شد.
لازم به ذکر است بالا بودن سهم پس‌انداز در این کشورها (حتی با نرخ‌های بهره واقعی منفی) به جلوگیری از تورم بیش از حد کمک کرده است.
پینوشت:
[۱] window guidance
[۲] credit planning scheme
[۳] گزارش معجزه آسيای شرقی، بانك جهانی، ۱۹۹۳، ص ۹۹
[۴] اصطلاح كره‌ای Chaebol دقيقاً ترجمه عبارت Zaibatso در ژاپن است
[۵] نورث، ۱۳۹۵
انتهای پیام/ نظام مالی
