هرساله در زمان برداشت محصولات کشاورزی مختلف در کشور، شاهد خبرهایی از جنس انباشت محصولات روی دست کشاورزان و نبود خریدار بوده‌ایم؛ به طوریکه اگر در یک سال چنین اتفاقی رخ ندهد، جای تعجب دارد.
در یکی از آخرین موارد این مسئله، دو هفته پیش بازهم خبری درخصوص متضرر شدن تولیدکنندگان گوجه‌فرنگی و بادمجان به دلیل انباشت محصول و کاهش قیمت مطرح شد. اخباری مبنی بر دفن سیب زمینی های مازاد و پخش رایگان پیاز میان مردم مناطق مختلف نیز از این مسئله ناشی می شود.
ریشه اصلی چنین مسائلی در طبیعت مسائل اقتصادی حوزه کشاورزی نهفته است؛ اغلب محصولات کشاورزی به چندین ماه زمان برای تولید نیاز دارند و به همین دلیل، کشاورزان باید چند ماه تا یک سال قبل از عرضه محصولاتشان در بازار، محصولی که می‌خواهند کشت نمایند را انتخاب کنند.
از آنجا که کشاورزان به تنهایی قادر به برداشت صحیحی از بازار ماه های آتی محصولات مختلف ندارند، در بسیاری از موارد تنها به قیمت محصولات مختلف در زمان خرید بذر و شروع فرآیند تولید توجه می‌کنند. به بیان دیگر کشاورزان محصولی را انتخاب می‌کنند که فروش آن سود بیشتری برایشان دارد؛ غافل از اینکه شرایط قیمتی در بازار محصولات کشاورزی بسیار نوسانی است و در زمان برداشت محصول ممکن است شرایط کنونی محصول مورد نظرشان پایدار نماند.
این مسئله در عمل موجب میشود در یک سال که قیمت پیاز و یا سیب زمینی به نسبت بالا و قیمت گوجه و خیار به نسبت پایین است، اغلب کشاورزان در زمین خود پیاز و سیب زمینی بکارند. در نتیجه این تصمیم کشاورزان، در سال بعد گوجه و خیار در بازار کم شده و قیمت آن‌ها افزایش می‌یابد و در عوض بازار با مازاد تولید پیاز و سیب زمینی و اتلاف آن‌ها مواجه میشود. حاصل این وضعیت نیز چیزی جز اتلاف منابع و متضرر شدن کشاورزان نخواهد بود.
در چنین مواردی، نهادهای مربوطه همچون وزارت کشاورزی، اغلب بعد از متضرر شدن کشاورزان و بلندشدن صدای آنان، اقدام به سیاست‌هایی از قبیل خرید حمایتی با قیمت بسیار کمتر از کشاورزان می‌نمایند تا دست کم بخشی از ضرر آن‌ها را پوشش دهند. گرچه این اقدامات بهتر از “هیچ کاری نکردن” است اما به عقیده کارشناسان، پیشگیری از وقوع چنین مسائلی بسیار مهمتر از این قبیل اقدامات است.
چنانچه گفته شد این مشکل به ذات تولید محصولات کشاورزی برمی‌گردد و تنها مختص ایران نیست. به همین دلیل در دنیا برای حل این مشکل راهکارهای متنوعی تدارک دیده شده است.
به عنوان مثال وزارت جهاد کشاورزی می‌تواند با ایجاد سامانه‌هایی، به تصمیم بهتر کشاورزان در زمان انتخاب محصول کمک نماید؛ و یا در مواردی که نهادهای دولتی (همچون شرکت بازرگانی دولتی و سازمان پشتیبانی امور دام) امکان خرید بلندمدت محصولات را دارند، میتوان با انعقاد قراردادهای بلندمدت با کشاورزان محصولات تولیدی آن‌ها را مدیریت کرد و جلوی تولید انبوه یک محصول و یا کاهش چشمگیر تولید محصول دیگر را گرفت. توسعه صنایع تبدیلی و بسته بندی نیز می‌تواند در جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی مؤثر باشد.
اما در این میان، بهترین راهکار بازکردن راه‌های صادراتی و کمک کردن به کشاورزان در صادرات محصولاتشان به خارج از کشور است. باز شدن درهای صادراتی به معنای امکان فروش محصولات تولیدی کشاورزان در بازار مصرفی ای که به مراتب بزرگ تر از بازار داخلی است، می‌تواند به راحتی تولیدات مازاد داخلی را به خود جذب نماید.
به بیان دیگر در این صورت چنانچه کشاورزان در یک سال با مازاد تولید یک محصول خاص مواجه باشند که در بازار داخل برای آن خریداری پیدا نشود، این امکان فراهم است که محصول خود را صادر نمایند.
در یادداشت بعد راهکارهایی که می‌تواند به طور مؤثر بازار کشورهای دیگر را به روی محصولات کشاورزی تولید داخل باز نماید، مورد بررسی قرار می‌گیرند.
