مسیر اقتصاد/ با توسعه خدمات و محصولات بانکی و همچنین پیچیدگی فعالیت بانکها، ریسک‌های فعالیت آنها نیز افزایش یافت. به همین علت شیوه‌های نظارت تطبیقی دیگر نمی‌توانست همانند قبل موثر و کارا باشد. بنابراین رویکرد جدید در نظارت به عنوان نظارت مبتنی بر ریسک معرفی شد. در این نوع نظارت بازرسین در بررسی‌های خود می‌بایست ریسک‌های فعالیت بانک را شناسایی و فعالیت اصلی خود را بر مهم‌ترین آنها متمرکز نمایند.
حال سوال اصلی اینجاست که بانکها در معرض چه ریسک هایی قرار دارند؟ طبق گزارش های کارشناسی، ریسک‌هایی که بانکها با آن مواجه می‌باشند، به چهار دسته کلی ریسک‌های مالی، عملیاتی، تجاری، و حوادث تقسیم می‌شوند.
علاوه بر این تقسیم بندی، ریسک‌ها از نظر منشا ایجاد آن به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم می‌شوند. ریسک‌های گروه‌های تجاری و حوادث در زمره ریسک‌های بیرونی بوده که خارج از کنترل بانک می‌باشند. اما مدیریت بانک باید شرایطی را فراهم آورد تا حد امکان آثار نامطلوب آنها کاهش یابد. اغلب اوقات عامل اساسی زیان‌های وارد به بانکها ریسک‌های مالی و عملیاتی و به بیان دیگر ریسک‌های درونی می‌باشند.
در ادامه این چهار دسته ریسک معرفی شده است.
ریسک‌های مالی
ریسک مالی شامل سه دسته اعتباری، نقدینگی و بازار بوده که هر کدام به شرح زیر است:
ریسک اعتباری: ریسک اعتباری به احتمال عدم ایفای تعهدات توسط مشتریان (وام گیرندگان) به عمد یا غیرعمد در بازپرداخت اصل و فرع بدهی اشاره دارد که می‌تواند مشکل نقدینگی برای بانک در پی داشته باشد. علی‌رغم نوآوری و ابداعات صورت گرفته در بازارهای مالی، ریسک اعتباری کماکان عامل اصلی ورشکستگی بانکها می‌باشد.
ریسک نقدینگی: به عدم توانایی بانک در ایفای تعهداتش به دیگران در زمان سررسید، ریسک نقدینگی گویند. این ریسک عمدتاً از ساختار دارایی‌ها و بدهی‌های بانکها ناشی می‌شود. تعهدات بانک کوتاه مدت و در مقابل، دارایی‌های آن بلندمدت است. قصور بانک در پوشش شکاف زمانی بین این دو موجب بروز ریسک نقدینگی می‌شود. ریسک مذکور از ریسک‌های اساسی در بانکداری به ویژه در صورت وارد شدن هر نوع شوک به نظام مالی است.
ریسک بازار: عبارت است از احتمال تغییر در قیمت و نرخ بازارهای مالی که ارزش دارایی‌ها یا پرتفوی‌های بانک را کاهش می‌دهد. تغییر در نرخ بهره یکی از انواع این نوع ریسک است. نوسان در نرخ‌های بهره بر درآمدها، هزینه‌ها و همچنین ارزش اقتصادی دارائی‌ها، بدهی‌ها و وضعیت اقلام زیر خط ترازنامه بانکها تاثیر می‌گذارد.
ریسک‌های عملیاتی
ریسک عملیاتی شامل چهار دسته به شرح زیر است:
ریسک فناوری اطلاعات: به هرگونه خسارت، وقفه در عملیات سیستم‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری کامپیوتری، وسایل الکترونیکی و سیستم‌های مخابراتی مورد استفاده در بانکها اطلاق می‌شود.
ریسک استراتژی: این ریسک از عدم واکنش مناسب بانک به تغییرات اساسی در محیط فعالیت( مانند تحولات در فناوری، مقرراتی و…) نشات می‌گیرد.
ریسک شهرت: زیان احتمالی ناشی از دست دادن شهرت و خوشنامی می‌باشد. منشا این ریسک عدم موفقیت عملیاتی، عدم رعایت مقررات، رفتار نامناسب با مشتریان و به طور کلی انتشار اخبار نامطلوب از وضعیت مالی بانک و معاملات آن می‌باشد.
ریسک سیستم‌های کنترل داخلی و اختلاس: این ریسک به نارسایی‌ها و مشکلات در اداره و کنترل داخلی بانک اشاره دارد. اختلاس کارکنان و اشخاص ثالث، کارا نبودن سیستم‌های کنترل داخلی، عدم رعایت سیاست‌های بانک و رویه‌های عملیاتی مثال‌هایی از این ریسک می‌باشد.
ریسک‌های تجاری
ریسک‌هایی هستند که به محیط فعالیت بانک از قبیل وضعیت کلان اقتصادی، سیاست گذاری و قانونی مربوط می‌شود. این ریسک‌ها به عنوان ریسک کشوری نیز شناخته می‌شوند.
ریسک‌های حوادث
شامل کلیه ریسک‌های برون‌زا مانند ریسک سیاسی و ریسک بحران‌های بانکی که می‌تواند در عملیات بانک اخلال ایجاد کرده و یا اینکه وضعیت مالی آن را تضعیف نماید.
ایجاد سیستم مدیریت ریسک مطلوب در بانکها
همانطور که گفته شد، بانکها در جریان فعالیت خود در معرض ریسک‌های مختلف قرار دارند که برای کنترل آن، باید از سیستم مدیریت ریسک مطلوبی برخوردار باشند. از وظایف اصلی ناظران بانکی در نظارت مبتنی بر ریسک، ارزیابی این سیستم در بانکها می‌باشد.
اینکه این سیستم چگونه باید باشد و به چه صورت عمل نماید، در گزارش بعدی تشریح می شود.
منبع:
۱- اسدی پور، نوشین، نظارت بر بانکها، پژوهشکده پولی و بانکی، بهار
انتهای پیام/ اصلاح بانک مرکزی
