یکی از ارکان مهم اقتصاد مقاومتی و دانش‌بنیان، شرکت‌های دانش‌بنیان هستند. با تصویب قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات در سال ۸۹، محورهای متعددی برای حمایت از این رکن مهم معرفی شدند. در کنار محورهایی مانند معافیت‌های مالیاتی، معافیت‌های گمرکی، اولویت استقرار و پوشش‌های بیمه‌ای، محور تسهیل تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان نیز به‌صورت جدی مورد توجه این قانون قرار گرفته است. این محور در پاسخ به مشکل مهم تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان از طریق نهادهای تامین مالی مرسوم (نظام بانکی و بازار سرمایه) طراحی شده است.
مسئولیت‌های عملیاتی تسهیل تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان بر عهده صندوق نوآوری و شکوفایی قرار داده شده است؛ صندوقی مستقل که وظیفه دارد ضمن ارائه خدمات مالی متنوع به شرکت‌های دانش‌بنیان، در سامان‌دهی نظام تامین مالی متناسب با نیازهای حوزه‌ی دانش‌بنیان نیز نقش‌آفرینی نماید.
حال پس از گذشت ۴ سال از تاسیس این صندوق، این سوال قابل طرح است که آیا صندوق نوآوری و شکوفایی در رفع خلاهای تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان (جهت تامین سرمایه در گردش، تولید صنعتی، توسعه بازار، توسعه صادرات و …) موفق بوده است یا خیر؟
پس از یک دوره ۲ ساله انفعال صندوق نوآوری و شکوفایی، توجه ویژه دولت یازدهم به این صندوق و تعیین رئیس و اعضای هیئت عامل جدید منجر به آغاز دور تازه‌ای از فعالیت‌های صندوق شد.
آخرین گزارش عملکرد رسمی صندوق در تیر ماه ۱۳۹۵ (منتشر شده در سایت صندوق)، نشان می‌دهد که از ۱۴۳۳ میلیارد تومان سرمایه تادیه شده این صندوق (در زمان انتشار گزارش)، ۱۰۲۷ میلیارد تومان در عملیات مختلف مصرف شده است. گرچه این آمار در ظاهر می‌تواند مهر تاییدی بر عملکرد موفق صندوق باشد، با این حال موشکافی دقیق‌تر آمار عملکرد صندوق، واقعیت‌های عمیق‌تری را عیان می‌سازد.
گرچه گزارش تیرماه صندوق جزئیات مصارف صندوق (به تفکیک پرداختی‌ها و تعهدات پرداخت) را مشخص نکرده است، گزارش عملکرد دو ساله این صندوق برای سال‌های ۹۳ و ۹۴، حاوی اطلاعات دقیق‌تری است. تحلیل اطلاعات این گزارش عملکرد دو ساله نشان می‌دهد که از ۷۷۹ میلیارد کل تسهیلات مصوب صندوق تا انتهای سال ۹۴، ۳۳۴ میلیارد تومان پرداخت شده است که از این میزان نیز ۱۸۵ میلیارد تومان مربوط به تسهیلات دفاتر کاری این صندوق بوده است.
بنابراین می‌توان گفت که تا انتهای سال ۹۴، تنها ۱۴۹ میلیارد تومان (معادل ۲۰ درصد از تسهیلات مصوب) واقعاً در جهت حل مساله تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان، به آن‌ها پرداخت شده است.
به‌روز رسانی آمار و تحلیل فوق با توجه به عدم جامعیت گزارش تیرماه صندوق، اندکی دشوار است. با این حال اگر بخواهیم به آمارهایی که به‌صورت جسته و گریخته و بعضاً متناقض توسط رئیس و اعضای هیئت عامل صندوق اعلام می‌شوند، استناد کنیم[۱]، در خوش‌بینانه ترین حالت کل تسهیلات پرداختی به طرح‌های شرکت‌های دانش‌بنیان به ۵۵۰ میلیارد تومان رسیده است که با فرض دربرنگرفتن تسهیلات مجتمع فناوری، تنها معادل ۴۰ درصد کل سرمایه تادیه شده صندوق است. (درصورتی که تسهیلات مجتمع‌های فناوری نیز در عدد ۵۵۰ میلیارد تومان محاسبه شده باشد، این سهم به ۳۰ درصد کاهش می‌یابد.)
از جمله مهمترین موارد مصرف سرمایه های صندوق به قرار زیر است:
۱- سپرده‌گذاری در بانک به‌منظور کسب سود و حفظ ارزش صندوق
۲- سپرده‌گذاری در بانک به‌منظور صدور ضمانت‌نامه (که در صدور ضمانت‌نامه توسط بانک‌ها نیز توفیق چندانی حاصل نشده است)
۳- تاسیس مجتمع‌های فناوری توسط صندوق
۴- قسط‌بندی‌های بسیار طولانی صندوق جهت پرداخت تسهیلات
۵- بلاتکلیف ماندن بسیاری از تسهیلات مصوب و بوروکراسی شدید در پرداخت تسهیلات
بنابراین در شرایطی که برخی اظهارنظرها، کم بودن سرمایه تادیه شده و لزوم تزریق منابع بیشتر به این صندوق را القا می‌کنند؛ واقعیت این است که عملکرد صندوق در استفاده بهینه از همین منابع موجود نیز با ابهام‌های فراوانی مواجه است و قسمت اعظم منابع صندوق به‌جای اینکه چالش‌های دسترسی شرکت‌های دانش‌بنیان به منابع مالی (جهت مصارف سرمایه در گردش، توسعه تولید صنعتی، توسعه بازار و توسعه صادرات) را مرتفع کنند، در بانک سپرده‌گذاری شده‌اند یا صرف تاسیس مجتمع‌های فناوری شده‌اند.
البته در ماه‌های اخیر، مواردی مانند نوپا بودن صندوق، لزوم حفظ ارزش صندوق یا نبودن ظرفیت جذب کافی در میان شرکت‌های دانش‌بنیان، برای توجیه و تفسیر این ناکارآمدی‌ها مطرح شده‌اند. با این حال در عمل شاهد صف طولانی طرح‌های در دست بررسی، فرآیند طولانی تصویب طرح‌ها و پرداخت تسهیلات، و وجود شکاف عمیق بین تسهیلات مصوب و تسهیلات پرداخت شده هستیم که عمدتاً از ناکارآمدی‌های عملکردی صندوق نشأت گرفته‌اند. ب
سیاری از این چالش‌های مطرح شده از طریق استفاده از نیروهای مجرب (در عرصه‌های تامین مالی و توسعه کسب‌وکار) و اصلاح فرآیندهای کاری (مانند برون‌سپاری فعالیت‌ها و روی آوردن به ارزیابی تخصصی) در کوتاه‌مدت و میان‌مدت قابل رفع هستند که امید است این مهم در دستور کار صندوق نوآوری و شکوفایی به عنوان مهمترین نهاد تامین مالی شرکت های دانش بنیان قرار گیرد.
[۱] – حضور مداوم مدیران ارشد صندوق در محافل مختلف و ارائه آمارهای شفاف و متنوع توسط ایشان، یکی از وجوه تمایز و نقاط قوت این صندوق به‌حساب می‌آید. با این حال، ارائه گزارش‌های عملکردی دقیق و قابل استناد، می‌تواند به تحلیلگران این حوزه جهت ارائه تحلیل‌های دقیق‌تر و کارشناسانه‌تر کمک نماید.
