به گزارش مسیر اقتصاد شناسایی پتانسیل درآمد ۲۱ میلیارد دلاری در صنعت بانکرینگ حوزه خلیج فارس موجب شد تا طرح جامع سوخت رسانی به کشتی ها (بانکرینگ) در سال ۱۳۸۴ تهیه و تدوین گردد.
تنها یک پنجم از اهداف طرح جامع بانکرینگ محقق شده است
بر اساس هدفگذاری صورت گرفته، ۵۰ درصد از سهم درآمد بانکرینگ منطقه برای ایران در نظر گرفته شد، اما روند تحقق آن به گونه ای پیش رفت که هم اکنون با اظهارنظرهای مختلف و بررسی آمارهای مرتبط، می توان گفت که سهم ایران از بانکرینگ خلیج فارس، در حالت خوشبینانه تنها ۱۰ درصد است.
سابقه بانکرینگ در ایران
فعاليت بانكرينگ در طول سال‌های متمادی در بنادر مختلف خلیج‌فارس به‌صورت پراكنده وجود داشته است، اما بايد اذعان داشت صنعت بانكرينگ به شكل امروزی آن، از سال‌های اوليه جنگ تحميلی در بندر فجيره امارات شروع شده است.
همچنان که در منابع آماری همچون اداره اطلاعات انرژی آمریکا آمده است، اولین آمارها در زمینه بانکرینگ مربوط به ۲۹ سال پیش، یعنی سال ۱۹۸۶ میلادی مطابق با سال‌های ۱۳۶۴-۱۳۶۵ هجری شمسی است.
اما در ایران، کار سوخت‌رسانی قبل از جنگ ایران و عراق نیز توسط شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی انجام می‌شده است. به‌عنوان مثال، در جزیره خارک، به مقداری بسیار جزئی از طریق شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، به کشتی‌ها سوخت‌رسانی می‌شده است.
برخی شرکت‌های کوچک نیز، تأمین سوخت قایق‌ها و لنج ها را بر عهده داشتند. همچنین گهگاه به‌طور موردی، به برخی از کشتی‌های خارجی سوخت‌رسانی می‌شده است؛ اما این کار، رویکردی بین‌المللی و گسترده نداشته است.
وضعیت بانکرینگ در دوران جنگ تحمیلی و پس از آن
بعد از جنگ به‌موازات تبلیغات منفی که علیه ایران صورت می‌گرفت، کشتی‌هایی که پیش از آن برای دریافت سوخت به بنادر ایران مراجعه می‌کردند، دیگر ایران را برای سوختگیری ترجیح نداده و به عبارتی جای امن‌تری را انتخاب می‌کردند.
از طرف دیگر در دوران جنگ، نفت کوره به‌اندازه کافی برای تخصیص به این امر موجود نبود؛ در واقع به دلیل مشکلات فوری ناشی از جنگ، وزارت نفت صادرات مستقیم نفت کوره را برای تحصیل سریع درآمدهای ارزی آن ترجیح می‌داد.
در حال حاضر نیز در عرصه تجارت بین الملل، تبلیغات منفی و تحریم ها بسیار تاثیرگذار است. چنان که با اعمال تحریم های علیه ایران در دولت های گذشته نیز صنعت بانکرینگ ایران علیرغم پتانسیل بالا و سود اقتصادی برای کشتی ها، بخاطر تحریم کم رونق شده و کشتی های بین المللی تمایل کمتری به سوخت گیری از ایران داشته اند.
با پایان یافتن جنگ و بالا رفتن مازاد نفت کوره تولیدی ایران و همچنین برطرف شدن ملاحظات گفته‌شده، به‌تدریج از اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه هفتاد، زمزمه‌های شروع دوباره چنین فعالیت‌های بانکرینگ در کشور شروع شد؛ به‌طوری که شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی به فکر شروع دوباره و گسترش بانکرینگ در ایران افتاد.
صحّت گفته‌های فوق، با نمودار زیر تأیید می‌گردد:
همان‌طور که از نمودار فوق مشخص است، از سال‌های بعد از جنگ، مازاد نفت کوره ایران به حدی می‌رسد که می‌توانست در جهت استفاده در صنعتی همچون صنعت بانکرینگ مورد استفاده قرار گیرد.
این در حالی است که تا قبل از این، اندک نفت کوره مازاد تولیدی که ایران در اختیار داشته است، به‌جای استفاده در بانکرینگ، بعضاً به‌عنوان مازاد سوخت پالایشگاه‌ها در حوضچه‌هایی كه برای اين منظور تعبیه‌شده بود، سوزانده می‌شد.
آمارهای جدید تولید و مصرف نفت کوره
اما آمار کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) با این میزان کمی مغایرت دارد. براساس آمارهای اوپک که توسط مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی منتشر شده است، ظرفیت پالایشی ایران حدود ۹.۱ میلیون بشکه در روز است که پس از عربستان، بیشترین ظرفیت پالایشی را در منطقه خلیج فارس دارد.
این ظرفیت بالا به تولید زیاد نفت کوره درکشور منجر می شود و با توجه به وجود مازاد نفت کوره در کشور، امکان بهره گیری از نفت کوره تولیدی برای سوخت رسانی به کشتی ها فراهم است.
در سال ۱۳۹۴ تولید و مصرف نفت کوره کشور به ترتیب ۵.۶۴ و ۵.۲۴ میلیون لیتر در روز بوده که معادل ۴۰ میلیون لیتر در روز مازاد نفت کوره در کشور است.
طی همین سال میزان نفت کوره مورد استفاده برای بانکرینگ حدود ۸.۱۴ میلیون لیتر در روز بوده که این میزان معادل ۲۳ درصد از کل نفت کوره تولید شده در کشور است.
در هر حال آنچه که از تجمیع آمار موردنظر به دست می آید این است که علی رغم افزایش کیفیت و میزان نفت کوره آماده برای بانکرینگ در ایران، همچنان سهم اندکی از بازار برخلاف طرح جامع بانکرینگ نصیب ایران می شود.
کیفیت نفت کوره ایران
کیفیت نفت کوره تولیدی در ایران نسبت به نفت کوره های تولید شده در کشورهای دیگر حوزه خلیج فارس بالاتر است.
بندر فجیره در امارات که یکی از بنادر اصلی کنونی برای انجام بانکرینگ کشورهای بین المللی است، بخشی از نفت کوره خود را از ایران تأمین می کند و با توجه به کیفیت بالای نفت کوره ایران، آن را با نفت کوره های دیگر ترکیب می کند و به کشتی های می فروشد.
از این رو، در صورت توسعه فعالیت های بانکرینگ در ایران می توان انتظار داشت کشتی ها برای سوختگیری در ایران نسبت به بنادر دیگری همچون فجیره امارات تمایل بیشتری داشته باشند. گفتنی است ایران در سال ۱۳۹۴ حدود ۴.۵ میلیون تن نفت کوره به کشورهای همجوار صادر کرده است.
پایه های تدوین طرح جامع بانکرینگ
با رشد روز افزون امارات در این صنعت، وزارت خارجه و ارگان‌های اطلاعاتی کشور در این مورد حساس شده و برای جلوگیری از در انزوا قرار گرفتن آتی ایران در این زمینه در منطقه، فشارهایی برای شروع جدی این صنعت به شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی وارد کردند؛ موضوعی که به‌صورت جدی و مستمر در سال ۱۳۷۲ رخ داد.
حاصل این تلاش‌ها، دعوت شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی از یک شرکت سنگاپوری به نام گلوبال بانکرینگ در سال ۱۳۷۹ بود. با توافق طرفین، شرکت مذکور فعالیت خود را در ایران آغاز کرد اما پس از ۱۳ ماه فعالیت، به دلایلی همچون سودده نبودن، این شرکت كار خود را ادامه نداد.
در سال ۱۳۸۵ با ارائه طرح جامع بانكرينگ به شركت پخش فرآورده‌های نفتی، اين طرح با برگزاری مزایده‌ای عمومی، به‌عنوان يك پروژه ملی در كشور كليد خورد.
وضعیت صنعت بانکرینگ پس از آغاز عملیات اجرایی طرح
در این مزایده ۱۳ شرکت اوراق مزایده را دریافت کردند که برای سنجش توانایی آن‌ها، سپرده‌ای معادل ۱۰۰ میلیون تومان از آن‌ها دریافت شد که در نهایت سه شرکت انتخاب شدند. همچنین قرار بر این شد که این طرح توسط بخش خصوصی نیز پیگیری شده و در نهایت کل کار به‌جز تأمین سوخت به بخش خصوصی واگذار شود.
در خصوص نحوه تعامل با شرکت‌های بخش خصوصی نیز مقرر شد که سوخت در انبارها تحویل آن‌ها شود و این شرکت‌ها اسکله و انبار مستقل برای خود داشته باشند. پس از تعیین نرخ کف، اعلام شد شرکت برنده شرکتی است که بالاترین نرخ را ارائه دهد. لذا پس از بررسی کمیسیون مناقصات شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، شرکتی که قیمت کف به‌علاوه ۵ دلار را برای سوخت سبک (نفت گاز) و قیمت کف به‌علاوه ۲ دلار را برای سوخت سنگین (نفت کوره) پیشنهاد داده بود، به‌عنوان برنده معرفی شد و کار خود را از سال ۱۳۸۵ در بندرعباس به‌عنوان اولین مکان شروع کرد.
اما از سال ۱۳۸۵ تا کنون روند بانکرینگ در ایران توسط شرکت ها چشمگیر نبوده و عوامل زیادی در این میان دخیل هستند. شاید عدم رونق کافی در این صنعت بستر را برای ورود شرکت های دیگر آماده نکرده چنان که در امارات حدود ۵۰ شرکت در صنعت بانکرینگ فعال هستند که از این تعداد، فقط یک شرکت ماهیت اماراتی دارد و شرکت های خارجی با برآورد سودآوری بالای این بازار وارد شده اند.
جهت اجرای طرح جامع بانکرینگ در طول ۴ سال ۵ شیوه نامه روند اجرا از سال های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ تدوین شده است، اما همچنان سهم ایران از بازار بانکرینگ بسیار کمتر از میزان هدف گذاری است.
انتهای پیام/ نفت و انرژی
