۳۴ درصد از کل انرژی کشور در بخش خانگی و تجاری مصرف می شود. همچنین این بخش به تنهایی ۴۷ درصد از مصرف گاز را به خود اختصاص داده است. به همین دلیل یکی از اولویتها و ظرفیتهای مهم برای ارتقای بهره وری انرژی در کشور، بخش خانگی/تجاری است.
اقداماتی که کاهش مصرف انرژی در بخش خانگی و تجاری را به همراه دارند دو دسته اند. دسته نخست اقداماتی است که با سبک زندگی و رفتار ساکنین خانه یا واحد تجاری ارتباط دارد. به عنوان مثال پوشیدن لباس گرم در زمستان، خودداری از باز کردن پنجره ها، کنترل مصرف آب گرم به هنگام استحمام و مانند آن. دسته دوم اما اقداماتی است که به بهبود بهره وری زیرساختها و تجهیزات موجود در خانه یا واحد تجاری منجر می شود. نمونه این اقدامات عبارتند از دوجداره کردن پنجره ها، ارتقای کارایی موتورخانه، خرید بخاری، یخچال یا سایر لوازم با استاندارد مصرف انرژی بالاتر و مانند آن.
یکی از بهترین و موثرترین راهکارها برای ارتقای بهره وری در هر بخش از جمله بخش خانگی/تجاری، استفاده از سیاستهای قیمتی است. قیمت غیریارانه ای و حتی قیمتهای بزرگنمایی شده (مانند قیمت اضافه ناشی از مصرف مازاد بر الگو یا مالیات بر مصرف سوخت و مانند آن)، شرط لازم برای فراهم شدن انگیزه کاهش مصرف انرژی است.
در کوتاه مدت اگر سیاستهای قیمتی به خوبی اعمال شوند، تنها منجر به اقدامات دسته اول می شوند. به عبارت دیگر ساکنین یک خانه یا واحد تجاری با افزایش هزینه های انرژی، الگوی مصرف و سبک زندگی خود را در راستای کاهش مصرف انرژی بهبود می دهند.
اما اقدامات دسته دوم در کوتاه مدت اتفاق نخواهند افتاد. زیرا مثلاً خرید یک یخچال یا بخاری جدید با استاندارد مصرف بهتر تنها زمانی انجام خواهد شد که عمر تجهیزات فعلی به پایان برسد و نوبت خرید تجهیز جدیدی باشد. پس اقدامات دسته دوم در درازمدت انجام خواهد شد و اصطلاحاً پیغام قیمت (price signal) با تأخیر به سازندگان تجهیزات و خریداران خواهد رسید.
جالب توجه اینکه بهره وری ناشی از اصلاح الگوی مصرف و سبک زندگی (اقدامات دسته اول) حد مشخصی دارد. به هر حال یک فرد با رعایت همه الگوهای رفتاری مناسب در مصرف انرژی، به استحمام، آب گرم، دمای مناسب اتاق و انرژی برای پخت و پز نیاز دارد و نمی تواند سطح فعالیتهای خود را تنها با هدف کاهش مصرف انرژی کاهش دهد.
اما از سوی دیگر ظرفیت اصلی برای کاهش مصرف انرژی در اقدامات دسته دوم قرار دارد. مثلاً با اجرای طرح افزایش کارایی موتورخانه های شرکت بهینه سازی مصرف سوخت که ۶ سال به طول می انجامد، مصرف گاز در ۵۰۰ هزار ساختمان تیپ مسکونی و ۱۰۰ هزار ساختمان تیپ تجاری به میزان سالانه ۲٫۵ میلیارد مترمکعب کاهش می یابد. بر اساس پیش بینی این طرح، ارزش دلاری انرژی صرفه جویی شده در طول عمر ۱۵ ساله طرح بیش از ۶ میلیارد دلار (حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان) خواهد بود.
نمونه دیگر اینکه خرید آب گرمکن های دارای رده انرژی A به جای رده انرژی G، منجر به کاهش ۳۷ درصدی در مصرف انرژی خواهد شد. این عدد برای رده انرژی D نسبت به رده G، ۲۰ درصد است. با توجه به اینکه ۱۵ تا ۲۰ درصد از مصرف انرژی در بخش خانگی/تجاری مرتبط با آب گرم است، مشخص می شود که خرید آب گرم کن با برچسب انرژی بهتر چه اثری بر کاهش مصرف انرژی خواهد داشت.
بر این اساس در کنار سیاستهای قیمتی، تسریع در فرآیند ارتقای بهره وری انرژی در بخش خانگی/تجاری نیازمند سیاستهای تکمیلی است. برخی از این سیاستها عبارتند از:
۱- اعطای وام خرید تجهیزات با استاندارد انرژی بالا به واحدهای مسکونی
۲- کاهش هزینه های انشعاب گاز، برق و آب واحدهای مسکونی ای تازه‌سازی که مقررات مبحث ۱۹ و سایر اقدامات تکمیلی برای کاهش مصرف انرژی در ساختمان را انجام داده باشند
۳- کاهش تعرفه تبلیغات تلویزیونی برای تولیدکنندگان لوازم خانگی دارای استاندارد انرژی بالا
۴- تسهیل فعالیت شرکتهای خدمات انرژی برای ارتقای عملکرد موتورخانه ها
منابع مورد نیاز برای چنین طرح هایی را نیز می توان از محل صرفه جویی ایجاد شده (ماده ۷۳ قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی، ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و بند ق تبصره بودجه سنواتی) تأمین کرد. همچنین مواد ۱۳، ۱۴ و ۱۵ قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی الزام قانونی تدوین و نصب برچسب انرژی و استفاده از تجهیزات انرژی بر با استاندارد بالا در دستگاه های دولتی را فراهم کرده و ظرفیت اجرایی مناسبی برای این موضوع مهیا می کند.
