پیشرفت‌های اخیر کشور چه در عرصه نهضت علمی و چه در عرصه توسعه کمی و کیفی شرکت‌های دانش‌بنیان، نشان‌دهنده ارتقای جایگاه علم و فناوری در کشور و حرکت به سمت تحقق اقتصاد دانش‌بنیان است. با این حال دانش‌بنیان شدن اقتصاد تنها در صورتی محقق می‌شود که فناوری در فضای واقعی اقتصاد کشور نفوذ پیدا کند و در خدمت خلق مزیت رقابتی و ارزش افزوده اقتصادی قرار گیرد.
یکی از مصادیق اصلی این مساله، رسوخ فناوری در صنعت است. رسوخ فناوری باعث می‌شود فناوری‌های انباشت‌شده در واحدهای فناور در مرور زمان کاربردهای صنعتی واقعی پیدا کنند و در خدمت خلق مزیت رقابتی برای واحدهای صنعتی قرار گیرند. این خلق مزیت در قالب‌هایی مانند افزایش کیفیت و بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها، و حتی ارائه محصولات یا ویژگی‌های جدید قابل وقوع است.
اما چرا در سال‌های اخیر رسوخ فناوری در صنعت به‌صورت مناسبی رخ نداده است و فناوری آن‌چنان که باید و شاید در فضای واقعی اقتصاد به‌عنوان یک عامل کلیدی مدنظر صنعتگران نبوده است؟ یکی از اصلی‌ترین پاسخ‌های این سوال، ریشه دواندن رخوت و بی‌انگیزگی در برخی فعالیت‌های صنعتی کشور است.
این بی‌انگیزگی خواه به دلیل دولتی بودن یا به دلیل برخورداری از رانت‌های غیرمعمول (مانند محافظت‌های نسنجیده حاکمیت از بازار داخلی)، باعث شده‌است برخی واحدهای صنعتی عملاً تمایلی به ارتقای فناوری و جذب منافع حاصل از آن نداشته باشند و تلاشی نیز برای جذب فناوری انجام ندهند.
با وجود عارضه فوق، همچنان در صنعت کشور واحدهای صنعتی وجود دارند که از لحاظ اقتصادی انگیزه لازم برای ارتقای فناوری را دارا هستند. با این حال در برابر این‌گونه واحدهای صنعتی نیز وجود برخی چالش‌های نهادی، جذب فناوری‌های موجود در داخل و بهره‌برداری از آن‌ها را به امری دشوار تبدیل کرده‌است. این چالش ها عبارتند از:
۱- عدم آگاهی مناسب از توانمندی‌های فناورانه موجود در سطح کشور (و عدم وجود زیرساخت‌های اطلاعاتی مناسب جهت اطلاع‌رسانی این توانمندی‌ها)
۲- عدم وجود زیرساخت‌ها و تجربه مناسب جهت ایجاد اعتماد و مسئولیت‌پذیری متقابل
۳- عدم توانمندی واحدهای فناور داخلی در جهت رفع کامل نیازهای صنعت و ارائه راهکار به تناسب درخواست آن‌ها
یکی از بهترین گزینه‌های نهادی برای کمک به رفع این چالش‌ها، ستادهای توسعه فناوری مستقر در معاونت علمی و فناوری هستند. شاهد اصلی این مدعا، وجود همزمان سه ویژگی بالقوه در این ستادهاست:
۱- اشراف قابل‌قبول به تنوع توانمندی‌های فناورانه کشور در سطح شرکت‌های دانش‌بنیان، موسسات پژوهشی و نخبگان دانشگاهی
۲- برخورداری از جایگاه نهادی فرابخشی در معاونت علمی که امکان تعامل با دستگاه‌ها و شرکت‌های مختلف را برای آن‌ها فراهم می‌آورد
۳- برخورداری از درک مفهومی قابل‌قبول نسبت به مفاهیم پایه حوزه مدیریت فناوری و مفاهیم پایه علمی و فنی در حوزه تخصصی خود
با توجه به ویژگی‌های فوق، ستادهای توسعه فناوری می‌توانند طیف گسترده‌ای از خدمات و تسهیل‌گری‌ها را در جهت کمک به رسوخ فناوری در صنعت ارائه دهند. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- اقدامات در فاز برقراری ارتباط اولیه و اعتمادسازی:
الف) ایجاد سطح اولیه اعتماد متقابل به‌عنوان یک میانجی مستقل
ب) ارایه تضمین اولیه از فناوری به‌منظور دلگرمی صنعت
ج) تلاش برای پیدا کردن یک شرکت واسط توسعه‌دهنده فناوری، در شرایطی که توانمندی فناورانه در اختیار یک فرد است و برای توسعه فناوری خود به بستر احتیاج دارد
د) مذاکره با سازمان‌های دولتی به‌منظور کمک به تجاری‌سازی دستاوردهای فناورانه از طریق شرکت‌های وابسته به دولت
۲- اقدامات در فاز نهایی سازی تفاهم‌ها و اجرایی‌سازی آن‌ها:
الف) پیشنهاد روش مناسب همکاری بین دو طرف و پیشنهاد استفاده از ابزارهای مکمل مانند تضمین خرید یا انحصار خرید به دو طرف
ب) پیشنهاد مدل مناسب کسب‌وکار (مانند فروش محصول، فروش لیسانس فناوری، ادغام در واحد صنعتی و …) به واحد فناور
ج) کمک به تعیین تکلیف و ایجاد همگرایی در حوزه‌های حساسیت‌زا، مانند حقوق مالکیت معنوی، استانداردها و آزمایشگاه‌های مرجع
د) حضور به‌عنوان ناظر در راستای نظارت بر اجرای مفاد مورد تفاهم
۳- حمایت‌های انگیزشی برای تشویق رسوخ فناوری در صنعت:
الف) حمایت از واحدهای فناور برای تامین بخشی از هزینه‌های مربوط به توسعه فناوری مطابق با نیازهای صنعت
ب) حمایت از واحدهای فناور برای کسب استانداردها و مجوزهای مورد نیاز
ج) حمایت از واحدهای صنعتی برای تامین بخشی از هزینه‌های تامین فناوری از واحدهای فناور
د) حضور به‌عنوان کارفرما جهت دستیابی به نمونه اولیه در موارد مورد نیاز
ه) حمایت از دو طرف برای توسعه زیرساخت‌های لازم برای آزمون‌های استاندارد
ستاد توسعه فناوری نانو به‌عنوان پیشگام در این عرصه، در سال‌های اخیر تلاش‌های بسیاری را برای تحقق رسوخ فناوری در صنعت انجام داده است. از جمله این تلاش‌ها می‌توان به حل مشکلات صنعتی در عرصه‌های لایه نشانی و پوشش دهی پره‌های توربین‌های گازی، کنترل آلودگی در مقره‌های خطوط انتقال برق، و جداسازی آرسنیک از آب، به کمک فناوری نانو اشاره کرد. (۱)
در پایان ذکر این نکته لازم است که فعالیت‌های امروز ستاد نانو در عرصه رسوخ فناوری در صنعت، حاصل انباشت تجربه در این ستاد به مدت بیش از یک دهه بوده است. تجربه‌ای که محدود به تعامل با واحدهای فناور و موسسات پژوهشی نبوده‌است و طیف گسترده ذینفعان عرصه‌های صنعتی و اقتصادی را نیز مدنظر قرار داده است. بنابراین می‌توان گفت سایر ستادهای توسعه فناوری نیز می‌توانند در کنار تعامل با واحدهای فناور و مشارکت در پروژه‌های توسعه فناوری، سایر بازیگران محیط واقعی اقتصاد را نیز مدنظر قرار دهند و از این طریق توانمندی و اعتبار خود جهت ورود به عرصه رسوخ فناوری در صنعت را به‌مرور زمان افزایش دهند.
(۱) مطالعه موردی مربوط به این سه تجربه رسوخ فناوری در صنعت توسط اندیشکده صنعت و فناوری (آصف) انجام شده‌است که نتایج این مطالعات در چهارمین مجمع اقتصاد فناوری نانو نیز با حضور نمایندگان صنعت، واحدهای فناور و ستاد نانو ارائه شد.
