مسیر اقتصاد/ رفع نابرابری های اجتماعی، تحقق عدالت اجتماعی و گسترش رفاه آحاد جامعه از جمله مهم ترین اهداف و ماموریت های نظام های جهان به ویژه نظام اسلامی است.
عدالت اجتماعی و در سطح بالاتر رفاه اجتماعی، بر بستر اقتصاد پویا و مولد قابل دسترسی است. از این رو شناسایی مهم ترین و اصلی ترین عوامل واقعی پیش برنده این نوع اقتصاد امری ضروری است.
سرمایه باید در خدمت تولید باشد
تولید کالا و خدمات با ایجاد ارزش افزوده، اندازه واقعی اقتصاد و ثروت حقیقی ملی را افزایش می دهد. در مقابل حبس سرمایه ها و سوداگری در فعالیت های غیرمولد نه تنها کمکی به رشد و شکوفایی اقتصاد نمی کند، بلکه باعث افزایش فاصله طبقاتی و گسترش فقر و بی عدالتی است.
با افزایش تورم، سرمایه ها به صورت اسمی و یک جانبه بدون ایجا ارزش افزوده، به نفع سرمایه داران ثروت اضافی تولید می کنند؛ هزینه این افزایش ثروت باید از سوی کسانی که سرمایه ندارند، پرداخت شود. لذا ثروتمندان ثروتمندتر شده و فقرا فقیرتر می گردند. راه حل این مشکل به خدمت گرفتن سرمایه ها در مسیر تولید است.
بازارهای موازی تولید پرسود و کم ریسک هستند
یکی از مشکلات اساسی عدم رونق فعالیت های تولیدی در کشور، فراهم نبودن شرایط مناسب فضای کسب وکار و وجود موانع مختلف بر سر راه تولید است. اما علاوه بر این، یک عامل دیگر نیز وجود دارد که کمتر به آن توجه شده است و آن مساعد بودن شرایط بازارهای موازی تولید و فعالیت های غیرمولد است.
به عبارتی نه تنها تولید در کشور، بسیار پرمخاطره و کم سود است، بلکه فعالیت های غیرتولیدی و سوداگرانه نیز سودهای امن و قابل توجهی را در اختیار فعالین قرار می دهند.
سـوداگرى در بازار زمیـن و مسـکن، طـلا، ارز، شـبکة توزیـع کالا و ماننـد آن از جملـه مصادیـق فعالیت هـاى غیرمولـد اقتصـادى هسـتند کـه هریـک در بـازة زمانى معیـن، عمـده منابع مالـى و نقدینگی جامعه را جـذب می‌کنند.[۱]
برای نمونه به گفته مسئولین، تنها در بازار ارز حدود ۲۰ میلیارد دلار ارز خانگی وجود دارد که به منظور سوداگری در بازار ارز خریداری شده و نیاز واقعی نبوده است.
نقدینگی برای بخش تولیدی کشور به منزله نیروی محرکه و خون در بدن موجود زنده است؛ از طرفی منابع مالی موجود در اقتصاد محدود است. بنابراین وجود نقدینگی در فعالیت های غیرمولد به معنی کمبود منابع مالی در فعالیت های تولیدی برای ادامه فعالیت است.
سه دسته اصلی فعالیت های غیرمولد
برای ایجاد محدودیت و کاهش جذابیت بازارهای موازی تولید و فعالیت های غیرمولد ابتدا باید آن ها را شناسایی و دسته بندی کرد.
همانطور که گفته شد، مشخصه اصلی این بازارها کسب سود بدون خلق ارزش افزوده است. این دسته از فعالیت های اقتصادی به سه حالت ممکن است باشد:
۱- عایدی سرمایه: به معنای کسب سود از محل افزایش قیمت خود سرمایه است. غالبا در بازارهایی اتفاق می افتد که تورم آن بخش نسبت به تورم عمومی بالاتر است. بازارهای مسکن، طلا و ارز در برهه هایی از زمان در این دسته قرار دارند.
۲- واسطه گری: این پدیده در اثر نبود شفافیت در سیستم عرضه و تقاضا و نقص بازار به وجود می آید. خرید محصول با قیمت پایین و فروش آن با قیمت بسیار بالاتر بدون ایجاد ارزش افزوده، سودهای بسیاری را نصیب واسطه گران می کند. بازارهای محصولات کشاورزی، خودرو، دارو، سنگ ساختمانی و … از جمله بسترهای مناسب واسطه گری است.
۳- جرائم اقتصادی: سود ناشی از فعالیت های مجرمانه و مفسدانه، از منظر اقتصادی کاملاً غیرمولد بوده و در ازای آن ها تولیدی ایجاد نشده است، بلکه حتی ممکن است به تولید، آسیب مستقیم یا غیرمستقیم نیز رسیده باشد. قاچاق، واردات بی رویه و رانتی، رانت اطلاعاتی و … از جمله مصادیق مجرمانه فعالیت اقتصادی بدون خلق ارزش افزوده واقعی در اقتصاد است. [۲]
اعمال مالیات بر عایدی سرمایه برای حمایت از تولید
به منظور حمایت از تولید لازم است که هم از جهت درونی، یعنی بالابردن کیفیت و سطح رقابت پذیری تقویت انجام گیرد و هم از جهت بیرونی علاوه بر بهبود فضای کسب و کار، بازارهای موازی تولید تضعیف شود.
بنابراین لازم است که هر دو لبه این قیچی به صورت همزمان فشرده شده تا سرمایه ها به سمت فعالیت های تولیدی هدایت شوند.
کشورهای توسعه یافته نیز سالهاست که به همین نتیجه رسیده اند و با دخالت در بازارهای غیرمولد، از ابزارهای مختلفی جهت کنترل و از بین بردن فعالیتهای سوداگرانه بهره گرفته اند.
اعمال مالیات بر عایدی سرمایه[۳] از اصلی ترین راه های کاهش سوددهی بازارهای موازی و حمایت از تولید در جهت افزایش رفاه عمومی و ثروت ملی است.
پینوشت:
[۱] خبرگزاری صدا و سیما، کدخبر: ۱۰۹۶۹۴۰
[۲] بررسی فعالیت های رقیب تولید، علی حسن زاده و همکاران
[۳] Capital Gain Tax(CGT)
