مسیر اقتصاد/ گرچه از سال های قبل تعرفه های انرژی در بخش خانگی پلکانی شده است، اما به دلیل یارانه ای بودن قیمت همه پلکان های تعرفه، همچنان هرکس بیشتر مصرف کند، از یارانه ی پنهان[۱] انرژی بیشتری بهرمند می شود.
همچنین با توجه به اینکه عموم مشترکین پرمصرف، پردرآمدتر هستند، تخصیص انرژی یارانه ای به مشترکین پرمصرف بی عدالتی را بیش از پیش تشدید کرده است.
پرمصرف‌ها ۹۰۰ هزار تومان و کم‌‌مصرف‌ها ۱۴۰ هزارتومان یارانه پنهان برق دریافت می‌کنند
لذا ضروری است شیوه تعرفه گذاری انرژی به ویژه در بخش خانگی به نحوی باشد که مشترکین پرمصرف برای مصارف بی رویه ی خود، یارانه پنهان دریافت نکنند.
مشترکین پرمصرف گاز ۹ برابر بیشتر از مشترکین کم‌مصرف یارانه می گیرند
اجرای مدل IBT ساده ترین و مطمئن ترین شیوه حذف یارانه ی پنهان انرژی مشترکین پرمصرف است.
مدل IBT چیست؟
نظام تعرفه گذاری پلکانی افزایشی ( Incresing Block Tariff یا به اختصار IBT) نوعی تعرفه حجمی است. با اعمال نظام تعرفه IBT مشترکین به ازای مقادیر مختلف مصرف هزینه متفاوتی می پردازند و هزینه انرژی به ازای واحدهای مشخص از مصرف مشترکین تعریف می شود. به این ترتیب که پله های بالاتر مصرفی با افزایش قیمت بیشتری نسبت به پله های پایین تر مواجه می شوند.
همچنین در مدل IBT می توان یک «الگوی مصرف» (مثلا روند مصرفی ۷۰ تا ۸۰ درصد مردم با در نظر گرفتن اقلیم و فصل) تعریف کرد تا هزینه مصارف کمتر از الگوی مصرف ارزان تر و یارانه ای تعیین گردد و با عبور مصرف از آن، قیمت به صورت پلکانی افزایش یابد.
به عبارت دیگر با این مدل هزینه مازاد بر مصارف الگو با قیمت تمام شده و در پله های بالاتر با قیمت جهانی و یا حتی بیشتر محاسبه می گردد. در این حالت از افزایش شدید قیمت برای مشترکینی که در حد الگو مصرف انرژی مصرف می کنند، پرهیز می شود.
الگوی مصرف چگونه تعیین می شود؟
منظور از قیمت تمام شده یا آزاد، کل هزینه ای است که دولت برای تامین هر واحد انرژی متحمل شده و یا معادل بالاترین قیمت صادراتی به کشورهای همسایه است.
بهترین روش برای مشخص کردن الگوی مصرف، رویه مصرفی اکثریت خانوارها و شرایط جغرافیایی و فصلی است؛ چراکه این اقدام سبب می شود تبعات اجتماعی اصلاح قیمت کاهش یافته و اجرای آن نیز ساده تر باشد.
البته الگوی مصرف را می توان بر اساس استاندارد تجهیزات خانگی، مصالح ساختمانی، مترژ ساختمان و مواردی از این قبیل نیز تعریف نمود. در هر حالت مشترکین پرمصرف به ازای مصارف بیش از الگو، منفعت کشور را از بین می برند که ضرر آن متوجه عموم مردم است.
چرا اجرای مدل IBT هم به نفع مردم و هم به نفع دولت است؟
اجرای این مدل علاوه بر کنترل و مدیریت بهینه مصرف انرژی در کشور و حفظ ارزشمند ذخایر ملی، درآمدهای فراوانی برای دولت به همراه و می تواند بسیاری از مشکلات دولت را حل کند.
به طور مثال در حال حاضر وزرات نیرو با مشکلات شدید اقتصادی مواجه است و اجرای مدل IBT در بخش برق می تواند بخشی از این مشکلات را حل کند.
از طرف دیگر دولت برای افزایش یارانه های نقدی اقشار کم درآمد به دنبال منابع مالی مورد اعتماد است؛ یکی از راهکار اصلی دولت برای این کار حذف دهک های پبرخوردار از لیست یارانه بگیران نقدی بود که با شکست مواجه شد.
بنابراین دولت می تواند از محل درآمد و صرفه جویی با اجرای مدل IBT علاوه بر عدم نیاز به حذف یارانه، یارانه نقدی مردم به ویژه دهک های کم درآمد را افزایش داده و گامی مهم در جهت تحقق عدالت اجتماعی بردارد.
پینوشت:
[۱] یارانه انرژی گاهی عملا از سوی دولت پرداخت می شود و در اختلاف قیمت تمام شده و قیمت تکلیفی خود را نشان می دهد (مانند آب، برق، گازوئیل و بنزین) و گاهی ناشی از عدم النفع دولت در صادرات است (مانند گاز طبیعی). به این نوع یارانه، یارانه پنهان گفته می شود.
