به گزارش مسیر اقتصاد طی هفته های اخیر با نوسانات شدید نرخ ارز، دوباره بازار شاهد رکوردشکنی قیمت دلار بود. به گونه ای که در بهمن ماه قیمت دلار در بازار غیر رسمی به بالاتر از ۵۰۰۰ تومان نیز رسید.
با نگاهی به گذشته نوسانات نرخ ارز در ایران می توان پی برد که هر چند سال به دلایل متعددی از جمله عدم افزایش نرخ ارز متناسب با تورم و میخکوب کردن آن، ناتوانی بانک مرکزی در عرضه کافی ارز به بازار، فشار تقاضا، تحریم و غیره، نوسانات شدید نرخ ارز در ایران اتفاق افتاده است.
به عنوان نمونه در نمودار زیر نرخ ارز رسمی ایران از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۵ آورده شده است. همانطور که در نمودار مشاهده می شود در سال های ۷۱، ۸۱ و ۹۲ طی چندین هفته به ترتیب شوک ۲۱، ۴.۵ و ۲ برابری در نرخ ارز رسمی اتفاق افتاده است:
در واقع هر ۱۰ سال یکبار فنر نرخ ارز به دلایلی متعددی آزاد شده است و از طرفی هجوم سوداگران ارزی به منظور خرید ارز دولتی با قیمت پایین تر و فروش آن با قیمت بالاتر در بازار آزاد ارز، کل بازار را بیش از پیش ملتهب کرده است.
آسیب پذیری اقتصاد و هدر رفت ثروت ملی با نوسانات نرخ ارز
این نوسانات گاه و بیگاه نرخ ارز، تمام اقتصاد ایران را دچار مشکلات و آسیب پذیری های فراوانی کرده است. از طرفی نیز بانک مرکزی برای کنترل بازار و جلوگیری از بی ثباتی، اقدام به عرضه گسترده ارز می کند.
این عرضه گسترده ارز توسط بانک مرکزی باعث هدر رفت ثروت و منابع ملی می شود؛ منابعی که به زحمت حاصل شده است و می تواند در بخش های ضروری و مولد اقتصاد به کار برده شود.
اقدامات کوتاه مدت بانک مرکزی جهت کنترل بازار ارز
در نوسانات اخیر نرخ ارز به دلیل عدم تکافوی منابع ارزی بانک مرکزی و از طرفی نقدینگی فراوان و سرگردان اقتصاد، امکان کنترل بازار با عرضه ارز توسط بانک مرکزی عملا ناممکن شده بود.
لذا بانک مرکزی جهت غلبه بر فشار تقاضا موجود در بازار ارز و جذب نقدینگی افسار گسیخته این بازار اقدامات سه گانه ای را در دستور کار قرار داد.
این اقدامات شامل گواهی سپرده ریالی با سود ۲۰ درصد، گواهی سپرده ارزی با سود ۴ درصد و پیش فروش شش ماهه و یکساله سکه بهار آزادی بود.
از بین این سه گزینه فقط گواهی سپرده ریالی با سود ۲۰ درصد مورد استقبال قرار گرفت و سایر گزینه ها طرفداران آنچنانی نداشت. البته این گزینه نیز توفیق چندانی در جذب سیل نقدینگی سرگردان بازار نداشته است.
لزوم به کار بردن راهکار بلندمدت جهت کنترل بازار ارز
نکته ای که مسئولین و مدیران بانک مرکزی باید در نظر داشته باشند، این است که اقداماتی از قبیل عرضه ارز و طراحی راهکارهایی از قبیل راهکارهای سه گانه مذکور، در کوتاه مدت هر چند ممکن است کارساز باشد، اما در بلندمدت به دلیل حجم بالای نقدینگی در اقتصاد ایران و نبود فرصت ها و بخش های مولد و سودآور جهت جذب این نقدینگی، تقاضا جهت کسب سود به سمت بازار ارز خواهد رفت و لذا دوباره نوسانات مخرب نرخ ارز اتفاق خواهد افتاد.
لذا ضروری است بانک مرکزی به سمت طراحی راهکارها و ابزارهای بلندمدت کنترل و مدیریت بازار ارز حرکت کند. بدین ترتیب که لازم است سازوکار و ترتیباتی اتخاذ شود تابوسیله آن با ایجاد شفافیت، سودآوری سفته بازی محدود شود و نرخ ارز توسط نیروهای اصلی و واقعی بازار ارز و به صورت شفاف و منصافانه تعیین گردد.
در حال حاضر قیمت گذاری ارز در بازار نقدی و توسط سوداگران و از کانال صرافی ها تعیین می شود. این در حالی است که سهم بازار نقدی از کل بازار ارز کشور کمتر از ۱۰ درصد است و قسمت اعظمی از بازار ارز ایران را عرضه کنندگان و متقاضیان حواله های ارز تشکیل می دهند که نقش بسیار کمی در کشف قیمت بازار دارند. لذا این عدم توازن منجر به کشف قیمت ناعادلانه و غیر شفاف می شود.
راه اندازی بورس ارز راهکار جهانی و شفاف تعیین قیمت ارز
یکی از راهکارهای تعیین قیمت شفاف و جدای از اهداف سفته بازانه ارز، راه اندازی بورس ارز است. بازارهای تبادل ارز در تمام دنیا به دلیل حضور تمامی نیروی های نقش آفرین بازار، به عنوان کارآمدترین بازارهای مالی شناخته می شوند. هدف اولیه ایجاد چنین بازاری دستیابی به یک نرخ ارز واحد منتج از بازار شفاف و عادلانه عرضه و تقاضاست.
بورس ارز با ایجاد تمرکز و حذف نقش واسطه ها، موجب کاهش نوسانات هیجانی و یکباره نرخ ارز می شود و راهکار دائمی جهت جلوگیری از التهابات بازار ارز است.
