مسیر اقتصاد/ در ماه های اخیر رایان زینک وزیر امور داخلی آمریکا گفته است: طرح تسلط آمریکا بر بازار انرژی، استفاده از نفت این کشور به منظور قطع درآمد نفتی ایران را مورد توجه قرار خواهد داد. آمریکا قصد دارد از طریق کاهش درآمدهای ایران، از فعالیت های این کشور در برای تامین مالی تروریسم و توسعه تسلیحات هسته ای جلوگیری کند.
بعد از این اظهارت بود که کاخ سفید نیز بیانیه ای به امضای رئیس جمهور آمریکا منتشر کرد و در آن ترامپ به وزرای انرژی، خزانه داری و خارجه نوشت که تولید نفت دیگر کشورها به اندازه ای است که حجم معاملات نفتی موسسات خارجی یا واسطه ها با ایران به نحو محسوسی کاهش یابد.
با تحلیل اخبار و اظهارت مقامات آمریکایی، بازگشت تحریم های نفتی ایران هر روز بیش از گذشته رنگ حقیقت و عملی شدن به خود می گیرد. اما این بار یک چیز تغییر کرده است و آن هم میزان آشنایی مسئولان و مردم ایران با تبعات ناشی از کاهش میزان فروش نفت و مشکلات اقتصادی ناشی از آن است.
تحریم فروش نفت خام ایران از جذابیت بالایی برای آمریکایی ها برخوردار است و دلیل این جذابیت تاثیرات منفی فروش نفت خام بر توان ایران برای مقابله با تحریم ها است.
تاثیرات منفی فروش نفت خام بر نظام مقابله با تحریم ها
در ادامه به تاثیرات منفی که فروش نفت خام برای کشور داشته و به واسطه آن نمی توان تحریم ها را بی اثر نمود اشاره شده است:
- کاهش خرید از ایران از سوی خریداران عمده نفت
مشتری های عمده نفت خام ایران کشورهای چین، کره جنوبی، هند، ژاپن و ترکیه هستند. محدودی بودن تعداد خریداران نفت کشور سبب شده است کانال های مالی و بانکی موجود در این گونه از معاملات به راحتی قابل شناسایی و پیگیری باشد.
به همین دلیل است که این روز ها در حالی که برخی تحلیلگران نسبت به وضع تحریم‌های مجدد علیه ایران از سوی دولت آمریکا و دنباله‌روی جامعه بین‌المللی از این سیاست جدید احتمالی تردید دارند، خریداران آسیایی نفت ایران شروع به بررسی طرح‌های احتمالی کاهش خرید نفت از ایران کرده‌اند.
- سهولت تحریم کشتی رانی و بیمه در حمل و نقل نفت
نفت محصولی است که فروش آن باید در حجم های عمده و به وسیله ی کشتی صورت بگیرد. این در حالی است که بیشترین عملکرد تحریم های نفتی در ایجاد مشکل در حمل نفت کشور است، این مشکل می تواند تحریم نفتکش‌ها و یا تحریم شرکت‌های پوشش بیمه باشد.
- تغییر در ساختار پالایشگاه های خریدار نفت ایران
در سال های قبل طراحی فرایند بسیاری از پالایشگاه های کشورهای طرف معامله ایران براساس ویژگی های نفت ایران صورت گرفته بود که با تشدید تحریم های نفتی در سال های قبل این کشورها به تدریج شروع به ایجاد تغییراتی برای کاهش آسیب پذیری خود در مقابل تحریم نفتی ایران کردند.
در چنین شرایطی ایران باید به دنبال توسعه زنجیره ارزش در حوزه محصولات نفتی باشد و به سمتی حرکت کند که به جای فروش نفت خام و یا محصولات نیمه خام پتروشیمی، کالاهای نهایی تولید و صادر نماید. در این صورت در کنار تولید هزاران کالای نهایی شده در زنجیر ارزش، امکان تحریم صادرات محصولات ایران نیز به مراتب کاهش خواهد یافت.
با تکمیل زنجیره‌ی ارزش و تولید محصول نهایی تنوع محصولات تولیدی بسیار زیاد می شود و متعاقباً تعداد و تنوع مشتری های جهانی نیز افزایش خواهد یافت.
مزایای تنوع بخشی در مشتریان خارجی محصولات نفتی
افزایش تعداد و تنوع مشتری های خارجی ایران مزایای زیادی به همراه خواهد داشت. برخی از این مزایا عبارتند از:
- از بین رفتن محدودیت های فروش نفت به چند کشور خاص که صاحب صنایع پایین دستی هستند؛
- محدود شدن امکان رهگیری درآمد های خارجی کشور با افزایش تعداد کانال های مالی و بانکی و ایجاد تمایل بیشتر در مشتری ها برای ادامه تجارت با ایران؛
- محدود شدن امکان تحریم کشتی رانی و بیمه در حمل و نقل محصولات صادراتی.
علاوه بر این بر خلاف نفت خام که برای انتقال آن تنها راه کشور کشتی های عظیم نفت کش بود در زمینه صادرات محصولات پتروشیمی به دلیل متنوع بودن شکل ، اندازه و وزن محصولات می توان آن ها را به روش های دیگر از جمله ریلی و جاده ای منتقل کرد.
به دلیل وجود ریسک کمتر در صادرات محصولات نهایی شده پتروشیمی اهرم فشار تحریم ها در زمینه بیمه ای بسیار ناکارآمد می گردد.
اقدامی که باید انجام شود
تقریبا تمام پتروشیمی های کشور بر پایه استفاده از خوراک گاز طراحی می شوند که این موضوع حاصل از نادیده گرفتن نقش مهم پتروشیمی های خوراک مایع در بی اثر کردن تحریم ها است. پتروشیمی های خوراک مایع پتروشیمی های هستند که خوراک آن ها از فرآوری نفت خام به دست می آید.
در سال ۱۳۹۵ بيش از ۵۱ ميليون تن محصول پتروشيمي توليد شده است كه اين مقدار حدود ۸۰ درصد ظرفيت اسمي ايجاد شده در اين صنعت بوده است. اين ارقام بدان معناست كه با وجود سرمايه گذاری انجام شده، بيش از ۱۳ ميليون تن انواع محصولات پتروشيمي در كشور به دلايل كمبود خوراك، مشكلات تعميراتي، اشكالات فرآيندي، بالا بودن موجودي و دیگر موارد مشابه توليد نشده است.
در حال حاضر در کشور ۳۵ طرح نیمه تمام پتروشیمی وجود دارد که سرعت پیشرفت آن ها بسیار کند است به طوری که حدود ۹ طرح کاملا متوقف شده است. لازم است وضعیت این طرح ها هرچه سریعتر از سوی وزارت نفت و صنایع ملی پتروشیمی روشن شود.
