هدایت اقتصاد با ۵ نوع معافیت مالیاتی در ایران

به گزارش مسیر اقتصاد عدم دریافت یک قسمت یا کل مالیات اشخاص حقیقی یا حقوقی برای مدت محدود یا دائمی، تحت عنوان معافیت مالیاتی شناخته می شود.

معافیت مالیاتی به عنوان یک ابزار حمایتی متداول در کنار سایر سیاست‌های مالیاتی توسط دولت به کار گرفته می شود. این سیاست مالیاتی، برای جذاب کردن بخش های مختلف اقتصاد مورد استفاده قرار گرفته و منجر به جهت دهی سرمایه ها در اقتصاد به سمت به فعالیت های مدنظر دولت می گردد.

انواع معافیت های مالیاتی

در ایران معافیت‌های مالیاتی را می توان از ۵ منظر مورد بررسی قرار داد:

• موضوع
• دامنه شمول
• مدت معافیت
• صریح و ضمنی
• شرکت های مشمول

در ادامه به بررسی هریک از این دسته های مالیاتی پرداخته می شود.

معافیت‌های موضوعی

معافیت‌های موضوعی به سه قسمت معافیت‌های بخشی، منطقه ای و معیشتی یا پایه درآمدی تقسیم می شود:

• معافیتهای بخشی: این نوع معافیت بر یک بخش خاص اقتصادی یا فعالیت ویژه تولیدی یا خدماتی که ضرورت تقویت و حمایت و یا توسعه آن برای دولت مسجل شده است، با انگیزه شغل آفرینی، انتقال فناوری و ارتقای توان تولیدی و صادراتی اعطا می گردد. معافیت‌های بخش کشاورزی و صادرات کالاهای غیرنفتی و خدمات از این دست معافیت‌ها است.
• معافیت‌های منطقه ای: توسعه منطقه ای هدفی رایج در انگیزه های مالیاتی اغلب کشورها است. معمولا سرمایه گذاران در مناطق منتخب که معمولا دورافتاده ­تر یا کمتر توسعه ­یافته یا دارای سطوح بالای بیکاری هستند، از معافیت‌های کامل مالیاتی، تشویق های سرمایه گذاری یا استهلاک سریع برخوردار می شوند. از جمله این معافیت‌ها در قوانین مالیاتی کشور می توان به معافیت مالیاتی مناطق آزاد تجاری و صنعتی اشاره کرد.
• معافیت مالیاتی معیشتی یا پایه درآمدی:این معافیت برای مورد حمایت قراردادن درآمدهای پایین در راستای اصل توانایی پرداخت مالیات و با تعیین آستانه مشمولیت برقرار می گردد. در این حالت یک سطح درآمدی حداقل در نظر گرفته شده و درآمد بیشتر از سطح معین مشمول مالیات می گردد.

دامنه شمول

دامنه شمول به دو قسمت معافیت کامل یا مطلق و معافیت نسبی تقسیم می شود:

• معافیت کامل یا مطلق: معافیت از حیث دامنه شمول ممکن است مطلق باشد که در آن قید و شرطی وجود ندارد و کل درآمد حاصل مشمول معافیت مالیاتی واقع می گردد. معافیت درآمد حاصل از فعالیت های کشاورزی موضوع ماده ۸۱ قانون مالیات‌های مستقیم از جمله معافیت‌های مطلق است.
• معافیت نسبی (تخفیف مالیاتی): در این وضعیت بخشی از درآمد از شمول مالیات خارج می گردد و باقی مشمول مالیات است. معافیت پنجاه درصدی مالیات حقوق کارکنان شاغل در مناطق کمتر توسعه یافته از جمله این نوع معافیت‌ها است.

مدت معافیت

مدت معافیت به دو قسمت معافیت‌های مدت دار و معافیت‌های دائمی تقسیم می شود:

• معافیت‌های مدت دار: معافیت‌ها برای مدت محدودی برقرار می گردند مانند معافیت پانزده ساله مناطق آزاد تجاری صنعتی که به سبب حمایت مقطعی از این مناطق لحاظ شده است.
• معافیت‌های دائمی: در قوانین مصوب محدودیت زمانی برای این معافیت‌ها مقرر نگردیده است و تا زمانی که قوانین جدید ناسخ مقررات مربوط به این معافیت‌ها تصویب نگردند، قابل اجرا خواهند بود؛ مانند معافیت درآمدهای حاصل از فعالیت‌های کشاورزی که زمانی برای آن مشخص نشده است.

معافیت‌های صریح و ضمنی

از نظر نوع تصریح قانون و اعطای معافیت مالیاتی، معافیت ها به دو قسمت صریح و ضمنی تقسیم می شود:

• معافیت های صریح: برخی معافیت‌ها که در احکام و مقررات قانونی با قید عنوان معاف یا معافیت آورده می شود؛ مانند قانون معافیت‌های مالیاتی حاصل از درآمدهای کشاورزی.
• معافیت های ضمنی: احکام متعدد دیگری را می توان در قوانین مالیاتی و یا قوانین برنامه پنج ساله یا سایر قوانین مشاهده نمود که از لحاظ ماهیت و مفاهیم، متضمن برقراری نوعی معافیت بوده اما از حیث الفاظ و عبارات فاقد عنوان معافیت است. این قبیل معافیت‌ها را می توان معافیت ضمنی نامگذاری کرد که سیاست‌های تشویق، هزینه های قابل قبول و سیاست‌های مصرف مالیات در این دسته قرار می گیرند. برای مثال هزینه‌های مربوط به ناهار یک شرکت جزو هزینه های قابل قبول مالیاتی محسوب می شود. هرچند نام معافیت بر این مورد ذکر نشده است اما از آنجا که به عنوان هزینه از میزان درآمد شرکت کسر شده و با  کاهش حاشیه سود، مقدار مالیات را کاهش می دهد به عنوان نوعی معافیت ضمنی محاسبه می گردد.

دسته بندی معافیت‌ها از حیث نوع شرکت

در این قسمت شرکت‌ها به پنج دسته شرکت‌های دانش بنیان، شرکت‌های داخل پارک های علم و فناوری، شرکت‌های داخل مناطق آزاد تجاری صنعتی، شرکت‌های دارای مجوز پژوهشی و شرکت‌های معمولی تقسیم شده و قوانین مالیاتی فعلی و معافیت‌های آنها در قوانین مختلف برای هر دسته مشخص شده است. در این دسته بندی، همپوشانی­ هایی نیز وجود دارد.

۱- شرکت‌های دانش بنیان

• به مدت ۱۵ سال از دادن هرنوع مالیات معاف می باشند. (ماده ۳ قانون حمایت از شرکتهای دانش بنیان)

۲- شرکت‌های داخل مناطق آزاد تجاری صنعتی

• اشخاص حقیقی و حقوقی داخل مناطق آزاد به مدت ۲۰ سال از دادن مالیات مستقیم معاف می باشند. (اصلاحیه ماده ۱۳ قانون مناطق آزاد)

۳- شرکت‌های داخل پارک های علم و فناوری

• به منظور ایجاد و توسعه شرکتهای دانش بنیان و تقویت همکاریهای بین المللی، اجازه داده می شود واحدهای پژوهشی و فناوری و مهندسی مستقر در پارکهای علم و فناوری در جهت انجام ماموریتهای محوله، از مزایای قانونی مناطق آزاد در خصوص روابط کار، معافیتهای مالیاتی و عوارض، سرمایه گذاری خارجی و مبادلات مالی بین المللی برخوردار گردند. (ماده ۹ قانون حمایت از شرکتهای دانش بنیان)

۴- شرکت‌های دارای مجوز پژوهشی (تحقیقاتی و فناوری)

• خدمات و فعالیت‌های پژوهشی شرکت‌های پژوهشی از مالیات بر ارزش افزوده معاف است. (بند ۱۴ ماده ۱۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده)

۵- شرکت‌های معمولی

در این قسمت، معافیت‌هایی که در قوانین مالیات مستقیم، مالیات بر ارزش افزوده و قوانین برنامه برای عموم شرکتها و فعالان اقتصادی ایراد شده است بررسی می شود.

الف –  مالیات مستقیم

• درآمد حاصل از کلیه فعالیتهاي کشاورزي، دامپروري، دامداري، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور، صیادي و ماهیگیري، نوغان داري، احیاي مراتع و جنگلها، باغات اشجار از هر قبیل و نخیلات از پرداخت مالیات معاف است. (ماده ۸۱ قانون مالیاتهای مستقیم)
• پنجاه درصد مالیات حقوق کارکنان شاغل در مناطق کمتر توسعه یافته از پرداخت مالیات معاف است. (ماده ۹۲ قانون مالیاتهای مستقیم)
• فعالیتهای تولیدی و معدنی شرکتهای تعاونی و خصوصی به مدت ۴ سال به میزان ۸۰ درصد از مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و در مناطق کمتر توسعه یافته به مدت ۱۰ سال به میزان ۱۰۰ درصد از مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی معاف است. (ماده ۱۳۲ قانون مالیاتهای مستقیم)
• کلیه تاسیسات ایرانگردی و جهانگردی دارای پروانه از وزارت فرهنگ به اندازه ۵۰ درصد مالیات مستقیم متعلقه معاف است. (تبصره ۳ ماده ۱۳۲ قانون مالیاتهای مستقیم)
• درآمد حاصل از تعلیم و تربیت مدارس غیرانتفاعی اعم از ابتدائی، راهنمایی، متوسطه، فنی و حرفه ای، دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی غیر انتفاعی و درآمد مؤسسات نگهداری معلولین ذهنی وحرکتی بابت نگهداری اشخاص مذکور که حسب مورد دارای پروانه فعالیت از مراجع ذیربط هستند، همچنین درآمد باشگاه ها و مؤسسات ورزشی دارای مجوز از سازمان تربیت بدنی حاصل از فعالیت های منحصراً ورزشی از پرداخت مالیات معاف است. (ماده ۱۳۴ قانون مالیاتهای مستقیم)
• ۵۰ درصد مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی آن قسمت از سودی که برای توسعه و تکمیل طرح های صنعتی و معدنی شرکتهای تعاونی و خصوصی استفاده می شود از مالیات معاف می­باشد. (ماده ۱۳۸ قانون مالیاتهای مستقیم)
• کمک ها و هدایای نقدی و غیرنقدی از بعضی ارگانها و فعالیت های انتشاراتی و مطبوعاتی، فرهنگی و هنری که به موجب مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می شوند، از پرداخت مالیات معاف است. (ماده ۱۳۹ قانون مالیاتهای مستقیم)
• ۱۰۰ درصد درآمد حاصل از صادرات کالاهای صنعتی و کشاورزی و ۵۰ درصد از درآمد صادرات سایر کالاها و همچنین ۱۰۰ درصد از درآمد صادرات کالاهای ترانزیتی از مالیات معاف است. (ماده ۱۴۱ قانون مالیاتهای مستقیم)
• درآمد کارگاه های فرش دستباف و صنایع دستی و تعاونی های مربوط به آن از مالیات معاف است. (ماده ۱۴۲ قانون مالیاتهای مستقیم)
• ۱۰ درصد از درآمد شرکتهای پذیرفته شده در بورس از مالیات معاف است. (ماده ۱۴۳ قانون مالیاتهای مستقیم)
• سود دریافتی از بانک و اوراق مشارکت و سایر قسمت های موجود در قانون از پرداخت مالیات معاف است. (ماده ۱۴۵ قانون مالیاتهای مستقیم)

ب – مالیات بر ارزش افزوده

عرضه کالاها و ارائه خدمات زیر و همچنین واردات آنها حسب مورد از پرداخت مالیات معاف است (ماده ۱۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده)

• محصولات کشاورزی فرآوری نشده
• دام و طیور زنده، آبزیان، زنبور عسل و نوغان
• انواع کود، سم، بذر و نهال
• آرد خبازی، نان، گوشت، قند، شکر، برنج، حبوبات و سویا، شیر، پنیر، روغن نباتی و شیرخشک مخصوص تغذیه کودکان.
• کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات
• انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی و گیاهی) و خدمات توانبخشی و حمایتی
• فرش دستبافت
• خوراک دام و طیور

ج –  قانون برنامه پنجم توسعه

• اخذ هرگونه مالیات از صادرات کالاهای غیر نفتی و خدمات در طول برنامه ممنوع است. (ماده ۱۰۴ قانون برنامه پنجم توسعه)
• مبادله کالا بین مناطق آزاد با داخل کشور، سایر مناطق آزاد و سایر کشورها از مالیات معاف می­باشد. (ماده ۱۱۲ قانون برنامه پنجم توسعه)
• به منظور تسهيل و تشويق سرمايه‌گذاري صنعتي و معدني در كشور، معافيت موضوع ماده ۱۳۸ قانون مالياتهاي مستقيم و اصلاحات بعدي در طول برنامه به ميزان ۱۵ درصد افزايش مي‌يابد و ميزان معافيت مالياتي واحدهاي صنعتي و معدني مناطق كمترتوسعه‌يافته تا سقف معافيتهاي منظورشده در مناطق آزاد تجاري صنعتي افزايش مي‌يابد. (ماده ۱۵۹ قانون برنامه پنجم توسعه)