یکی از ارکان رشد و توسعه کشورها، جایگاه و کارآمدی نظام مالیاتی است. مالیات جدای از اینکه راهی برای افزایش درآمدهای دولت و کاهش اتکا به درآمدهای نفتی است، روشی برای تنظیمگری اقتصاد و سوق دادن آن به سمت اهداف کشور است. بنابراین ضروری است در این زمینه نیز از آن بهره گرفت.
به گزارش مسیر اقتصاد، مطابق با ماده ۱۴۵ قانون مالیات های مستقیم، سود دریافتی از حساب های پس انداز و سپرده های مختلف نزد بانک های ایرانی از پرداخت مالیات معاف است.
با اعطای این معافیت مالیاتی (درحمایت از صنعت بانکداری)، جذابیت سپرده گذاری در بانک و سهم سپرده گذاری به منظور دریافت سود در سبد دارایی های خانوار افزایش می یابد. در نتیجه بازارهای موازی مولد و غیرمولد در جذب سپرده ها، نسبت به این بازار رونق خود را از دست می دهد.
آیا سپرده گذاری در بانک یک فعالیت غیرمولد است؟
ترجیح سپرده گذاری در بانک برای مردم بسته به اینکه چقدر جذاب بوده و سوددهی داشته باشد، هم می تواند رونق تولید را با چالش مواجه کند و هم می تواند سرمایه گذاری در بازارهای غیرمولد از جمله خرید طلا و ارز و سکه و زمین را کاهش دهد.
با این وجود، سپرده گذاری در بانک اگر نسبت به بازارهای مولد و تولیدی ارجحیت داشته باشد، نشان از آن دارد که این فعالیت به فعالیتی غیرمولد تبدیل شده است. چرا که بانک با دریافت سپرده ها از مردم با پرداخت سود بیشتر، بازارهای تولیدی با سود کمتر را پیش روی خود برای سرمایه گذاری می بیند؛ این باعث می شود بانک، مسیرهایی غیر از تولید را برای سرمایه گذاری انتخاب نماید که سوددهی بالاتری داشته باشد. اتفاقی که در حال حاضر رخ داده است.
سود بانکی یک درآمد است و باید مشمول قوانین درآمدی باشد
از طرف دیگر، سود حاصل از سپرده های بانکی به عنوان یک درآمد است. لذا ضرورت دارد مشمول تمام قوانین حاکم بر دیگر درآمدها از جمله حقوق و دستمزد و سود حاصل از فعالیت های اقتصادی باشد.
در صورتی که چنین نگاهی به سودآوری از محل سپرده های بانکی وجود نداشته باشد، نشان از ترجیحات حاکمیت برای سپرده گذاری مردم در بانک نسبت به دیگر بازارها دارد.
حال آنکه بر اساس انواع و اقسام قوانین و سیاست های کشور، حمایت از تولید و اشتغال و سرمایه گذاری های مولد مردم و بخش خصوصی و کارآفرینی است که جزو اهداف و چشم اندازهای کشور قرار دارد.
بنابراین باید به گونه ای از ابزار مالیات در این زمینه استفاده شود که منجر به تحقق این اهداف و حرکت به سمت آن گردد. با این اوصاف، ضروری است سود حاصل از سپرده های بانکی نیز باید مانند دیگر درآمدهای اقتصادی مشمول مالیات شود.
درآمد حاصل از مالیات بر سود سپرده، یک سوم کل درآمدهای مالیاتی
اصلاح و هدفمندسازی معافیت ها و مشوق های مالیاتی، یکی از ماموریتهای مهم نظام مالیاتی کشور و همچنین یکی از اهداف مهم برنامه پنجم و ششم توسعه می باشد.
در برنامه ششم توسعه، برقراری هرگونه تخفیف، ترجیح و یا معافیت مالیاتی جدید در طی برنامه به منظور اصلاح نظام درآمدی دولت و همچنین قطع وابستگی بودجه به درآمدهای نفت ممنوع می باشد. مطابق با برنامه ششم توسعه، هدف گذاری شده است که درآمدهای مالیاتی دولت از مبلغ ۸۰۶.۲ هزار میلیارد ریال در سال ۱۳۹۴ به مبلغ ۲۳۳۳.۲ هزار میلیارد ریال در سال ۱۳۹۹ برسد که افزایش تقریبا سه برابری را نشان می دهد.
در این زمینه اعمال مالیات بر سود سپرده می تواند در کنار اثر تنظیمی که هدایت منابع به سمت فعالیت های مولد است، اثر درآمدی قابل توجه داشته باشد.
حسنی و همکاران در مطالعه ای در سال ۱۳۹۵، مقدار درآمد مالیاتی که در صورت اعمال مالیات بر سود سپرده های بانکی قابل وصول می بود را درسناریوهای مختلف، برای سال ۱۳۹۲ در جدول زیر نشان داده اند:
| نرخ مالیات بر سود | درآمد مالیاتی از دست رفته دولت در سال ۹۲ (میلیارد ریال) | مقایسه میانگین مالیات از دست رفته با کل مالیات وصولی در سال ۹۲ | ||
| حداقل | حداکثر | میانگین | ||
| نرخ مالیاتی ۲۵% | ۴۰۸۱۰ | ۲۳۷۸۲۸ | ۱۳۹۳۱۹ | ۳۳% درآمدهای مالیاتی وصولی |
| نرخ مالیاتی ۱۵% | ۲۴۴۸۶ | ۱۴۲۶۹۷ | ۸۳۵۹۱ | ۲۰% درآمدهای مالیاتی وصولی |
| نرخ مالیاتی ۱۰% | ۱۶۳۲۴ | ۹۵۱۳۱ | ۵۵۷۲۸ | ۱۳.۵% درآمدهای مالیاتی وصولی |
| نرخ مالیاتی ۵% | ۸۱۶۲ | ۴۷۵۶۶ | ۲۷۸۶۴ | ۶.۷% درآمدهای مالیاتی وصولی |
این جدول نشان دهنده آن است که درآمد حاصل از اعمال مالیات بر سود سپرده های بانکی، در حداقلی ترین حالت حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان و در حداکثری ترین حالت حدود ۲۳ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۲ می توانست باشد. رقمی معادل حدود یک سوم از درآمدهای مالیاتی کشور در آن زمان.
اثر مالیات بر سود سپرده در تغییر ترکیب سپرده ها کمتر از یک درصد است
همچنین نوفرستی و مینوئی در مطالعه ای در سال ۱۳۹۳ نشان دادند که با برقراری یک واحد مالیات بر سود سپرده، تنها ۰.۰۱۶ واحد از سپرده های بلند مدت به سپرده های جاری تبدیل خواهد شد؛ اما تاثیر عمده دیگر مالیات بر سود سپرده بانکی، افزایش درآمد مالیاتی دولت است که تخصیص بهینه این درآمد مالیاتی در بخش زیرساخت ها منجر به افزایش سرمایه گذاری، افزایش تولید ناخالص داخلی و درنتیجه افزایش درآمد مالیاتی خواهد شد.
هدایت منابع مالی به سمت فعالیت های مولد با اعمال مالیات بر سود سپرده
در صورتی که سود سپرده ها مالیات نداشته باشد، جذابیت سپرده گذاری در بانک نسبت به سرمایه گذاری در سایر بخش های اقتصادی افزایش می یابد؛ در نتیجه سرمایه های مردم به سمت سپرده گذاری در بانک جهت دهی شده و سرمایه گذار سود مطمئن، بدون ریسک و معاف از مالیات خود را از این طریق دریافت خواهد کرد.
حال آنکه بانک برای تامین سود سپرده ها، سود تسهیلات خود را باید متناسب با آن تعیین کند و در شرایطی که سود سپرده افزایش یابد، سود تسهیلات نیز افزایش خواهد یافت؛ بنابراین هزینه تامین مالی تولیدکنندگان متقاضی تسهیلات نیز افزایش خواهد یافت که از این جهت نیز، تولید به صرفه نخواهد بود و سپرده گذاری در بانک اولویت پیدا می کند.
مالیات بر سود سپرده، راهکار کشورها برای جهت دهی سرمایه مردم به سمت تولید
در این زمینه کشورهای مختلف با اعمال مالیات بر سود سپرده های بانکی، جذابیت این بازار بدون ریسک را کاهش داده اند تا تولید و سرمایه گذاری های مولد نسبت به این حوزه اولویت داشته باشد.
بنابراین ضروری است نهادهای دولتی، بانک مرکزی و سازمان امورمالیاتی کشور با همکاری هم در جهت شناسایی و دریافت مالیات از سود سپرده های بانکی اقدام کنند و با ایجاد مشوق ها، انگیزه ها و زیرساخت های اقتصادی لازم، جذابیت تولید و فعالیت های اقتصادی مولد را به منظور جهت دهی سرمایه ها به این سمت افزایش دهند.
در یادداشت بعد به تجربه کشورهای مختلف در این زمینه پرداخته خواهد شد.
منابع:
حسنی، محسن و همکاران، امکان سنجی برقراری مالیات بر سود سپرده های بانکی در ایران، گروه مطالعات و تحقیقات مالیاتی، ۱۳۹۵
خدادکاشی و جانی، بررسی امکان برقراری مالیات بر سود سپرده های بانکی در ایران با تاکید بر کارایی تخصیصی، پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و ششم (مسلسل ۷۴)، تابستان ۱۳۹۴
نوفرستی و مینوئی فرد، بررسی اثر نرخ سود بر حجم سپرده های سرمایه گذاری بانکی و تاثیر پذیری آن از مالیات بر سود سپرده ها، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم اقتصادی، دانشگاه شهید بهشتی تهران، ۱۳۹۳
