به گزارش مسیر اقتصاد یک سئوال مهم در زمینه خلق پول در نظام بانکداری متداول آن است که چه کسی قدرت خلق پول دارد و عملا بخش قابل توجهی از پول موجود در جامعه را خلق میکند؟ علاوه بر این چه کسی قدرت کنترل پول خلق شده در جامعه را در اختیار دارد؟
۳ درصد پول موجود در کشورها به شکل اسکناس و مسکوک است
ابتدا با سکه و اسکناس های موجود در جامعه شروع می‌کنیم. سکه و اسکناس موجود در جامعه به طور کامل تحت نظارت و با قدرت بانک های مرکزی چاپ و منتشر می‌شوند. به طور مثال برآورد شده که در نظام بانکداری کشور بریتانیا مجموع ارزش سکه های منتشر شده در حدود ۴ میلیارد پوند است و مجموع ارزش اسکناس منتشر شده نیز در حدود ۶۸ میلیارد پوند می باشد.
این در حالیست که در نظام بانکداری متداول که در کشور بریتانیا و همچنین اغلب کشورهای جهان رایج است، مجموع ارزش اسکناس و مسکوک در دست مردم تنها در حدود ۳ درصد کل پول خلق شده در جامعه ارزش دارد. ۹۷ درصد پول خلق شده در جامعه به شکل الکترونیکی و در حساب های بانکی افراد قرار دارد.
بانک های تجاری ۹۷ درصد پول موجود در جامعه را خلق کرده اند
حساب های بانکی بر خلاف اسکناس و مسکوک توسط بانک مرکزی کشورها خلق و کنترل نمی‌شود؛ بلکه این بانک های تجاری هستند که قدرت خلق پول از نوع حساب بانکی را دارند و بر گردش و انتشار آن کنترل دارند.
قدرت خلق پول یک امتیاز حاکمیتی است
از نظر تاریخی از زمانی که «پول» به شکل امروزی آن که هزینه چاپ و انتشار آن در مقایسه با ارزش آن بسیار ناچیز است، در کشورهای مختلف رواج پیدا کرده است. قدرت خلق و انتشار پول همواره به عنوان یک قدرت حاکمیتی تنها در انحصار دولت ها و حکمرانان قرار داشته است. حاکمیت ها نیز از این قدرت خلق پول در راستای اهدافی که برای کشورشان مناسب میدانستند استفاده می کردند.
اما در نظام بانکداری متداول امروز تنها ۳ درصد قدرت خلق و کنترل پول در اختیار بانک های مرکزی باقی مانده و ۹۷ درصد آن به شکل یک امتیاز انحصاری در اختیار بانک های تجاری قرار گرفته است.
قدرت خلق و کنترل پول به طور انحصاری در اختیار بانک های تجاری قرار گرفته است
از آنجا که خلق و انتشار پول هزینه چندانی ندارد، این اقدام میتواند مزایای زیادی برای بانک های تجاری که قدرت خلق و انتشار پول را دارند در پی داشته باشد. قدرت خلق و انتشار پول در نظام بانکداری متداول به عنوان یک امتیاز انحصاری در اختیار بانک های تجاری قرار دارد و هیچ یک از بخش های اقتصادی از این قدرت بهره ای ندارند.
بانک های تجاری نه واسطه وجوه بین مردم هستند و نه منابع مالی بانک مرکزی را توزیع میکنند
با اینحال در حال حاضر تصورات نادرستی در بین مردم در مورد بانک های تجاری شکل گرفته است. عموم مردم بر این باورند که در نظام بانکداری نقش بانک های تجاری تنها واسطه گری وجوه بین افرادی است که پول مازاد بر نیاز دارند و آن را پس انداز میکنند و افرادی که به منابع مالی بیشتر نیاز دارند. در واقع این طور تصور می‌شود که بانک های تجاری منابع مالی را از قرض دهندگان به شکل سپرده دریافت میکنند و آن ها را در قالب تسهیلات به قرض گیرندگان وام می‌دهند. درحالیکه این تصور، تصور کاملی نیست.
یک تصور غلط دیگر آن است که بانک های تجاری منابع مالی را از بانک مرکزی دریافت میکنند و آن را بین مردم و وام گیرندگان توزیع میکنند. این تصور نیز تصور درستی در مورد نحوه کارکرد بانک های تجاری نیست.
بانک های تجاری برای اعطای وام پول جدید خلق میکنند
واقعیت آن است که بانک های تجاری در زمان پرداخت وام، اقدام به خلق پول جدید از نوع حساب بانکی میکنند. در واقع بانک های تجاری برای پرداخت وام به یک نفر عملا نیازی به سپرده گذاری فرد دیگری ندارند بلکه با فشار دادن دکمه ای، پول جدید خلق میکنند.
زمانی که بانک های تجاری پول جدیدی را از طریق اعطای تسهیلات خلق میکنند، هر دو سمت دارایی ها و بدهی های خود را به طور همزمان افزایش می‌دهند. زمانی که پول الکترونیکی جدید خلق شود، تنها میتواند از حسابی به حساب دیگر منتقل شود و در هر صورت به عنوان سپرده نزد بانک های تجاری قرار خواهد داشت. بنابراین می‌توان گفت بانک های تجاری به پشتوانه خلق پول های قبلی خود به خلق پول جدید می پردازند.
منبع: پایگاه تحلیلی چارچوب اقتصادی جدید (نیو اکونومیکس فاندیشن)
