به گزارش مسیر اقتصاد به نقل از عیارآنلاین، کشور ایران و عراق دارای ۱۶۲۹ کیلومتر مرز مشترک هستند که در این مرز مشترک، میادین مشترک نفتی و گازی نیز وجود دارد. ازجمله این میادین مشترک، میدان نفتی آزادگان است.
میدان مشترک آزادگان بزرگترین میدان نفتی کشف شده در دهه‌های اخیر در ایران و مهمترین امیدِ ایران برای افزایشِ ظرفیت تولید نفت خام محسوب می‌شود. این میدان از نظر حجم ذخایر، یکی از بزرگترین میادین نفتی جهان است.
این میدان در خاک عراق با نام «مجنون» شناخته می‌شود. میدان آزادگان در ایران در دو بخش میدان آزادگان شمالی و میدان آزادگان جنوبی در حال توسعه است.
تاریخچه میدان آزادگان
توسعه میدان آزادگان در ابتدا به ژاپنی‌ها واگذار شد اما پس از چند سال اتلاف وقت ملت ایران به دلیل فشار آمریکا و بهانه‌های بی‌مورد عقب کشید و از پروژه توسعه این میدان خارج شد. طبق برنامه پیش‌بینی‌شده، تولید نفت در فاز اول توسعه این میدان، باید به ۳۲۰ هزار بشکه در روز می‌رسید که محقق نشد.
در این شرایط جلسه‌ای اضطراری در شرکت ملی نفت برگزار شد تا تکلیف این پروژه مشخص شود؛ شرکت‌های ایرانی برنامه‌های خود را ارائه دادند که در نهایت مقرر شد شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب توسعه این میدان را بر عهده بگیرد.
در سال ۱۳۸۸ تولید ۵۶ هزار بشکه‌ای نفت از آزادگان در کمتر از یک سال محقق شد آن‌هم با مبلغ کمتر از ۳۰۰ میلیارد تومان درحالی‌که ژاپنی‌ها برای تولید همین میزان ۲ میلیارد دلار از ایرانی‌ها طلب کرده بودند. با این موفقیت قرار شد که فاز دوم و سوم توسعه این میدان هم به شرکت‌های ایرانی واگذار شود.
شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب طرح پیشنهادی برای افزایش تولید این میدان به ۱۷۰ هزار بشکه را ارائه کرد که متأسفانه با این پیشنهاد موافقت نشد و پس از مدتی در سال ۱۳۸۹، ادامه‌ی توسعه‌ی این میدان به شرکت چینی CNPC در قالب بیع متقابل سپرده شد. طرف چینی نیز با وقت‌کشی‌های متعدد کار را به‌جایی رساند که در سال ۱۳۹۳ وزارت نفت، پیمانکار این پروژه را خلع ید کرد. تا به امروز تولید از این میدان در همان سطح ۵۰ هزار بشکه باقی‌مانده است.
بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد بهره‌برداری و توسعه این میدان نفتی، نیاز چندانی به فناوری‌های پیشرفته که خارج از توان شرکت‌های داخلی باشد، ندارد. همچنین این میدان به دلیل ریسک‌پذیری پایین، یک میدان موردعلاقه برای شرکت‌های نفتی به شمار می‌رود.
به گفته سید محمود مرعشی«مجری طرح توسعه میدان آزادگان جنوبی»، هم‌اکنون ١٩ دکل در این میدان مشترک مشغول به کار است. از سال ٩٣ و با خلع یدِ شرکت چینی CNPC تاکنون، بالغ‌بر ٢٧٠ هزار متر حفاری صورت گرفته است.
هدف از توسعه این میدان تولید روزانه ٣٢٠ هزار بشکه نفت خام و افزایش تولید روزانه ٢٨٠ هزار بشکه نفت خام در فاز دوم است. پیش‌بینی می‌شود، برداشت نفت از میدان آزادگان جنوبی تا اواخر سال ٩٧ به ٣٢٠ هزار بشکه در روز برسد و اهداف فاز نخست توسعه این میدان محقق شود.»
واگذاری دوباره به شرکت خارجی
باوجود موفقیت شرکت‌های ایرانی، زمزمه واگذاری فاز دوم توسعه این میدان مشترک به شرکتِ توتال فرانسه وجود دارد. در کنار توتال، با چند شرکت دیگر همچون «اینترپوز و وینچی»، «هیوندایی» کره جنوبی و «ماروبنی» ژاپن هم مذاکراتی انجام‌گرفته است.
واگذاری میدان بدون مناقصه
هرچند گفته می شد واگذاری‌ها از طریق مناقصه خواهد بود، اما به تازگی مسئولان امر اعلام کردند که واگذاری میادین مشترک به شرکت‌های خارجی به دلیل ترک تشریفات به روش ترک مناقصه انجام می شود.
عملکرد توتال در ایران
میدان سیری
در اوایل دهه ۷۰ شمسی که شرکت‌های اروپایی ازجمله توتال وارد ایران شدند، توتال دریکی از قراردادهای پرسروصدا و ناموفق خود با ایران توسعه میدانِ سیری A و E را به عهده گرفت. دولت کارگزاران برای رساندن سقف تولید به بیش از ۴ میلیون بشکه با سرعت غیرمعمولی قراردادها را امضا می‌کرد.
توتال در برنامه توسعه این میدان به ایران اطمینان داده بود که با توسعه این میدان، ۱۲۰ هزار بشکه به تولید نفت ایران افزوده خواهد شد. در همان ایام بیشتر کارشناسان نفتی ایران ازجمله پرفسور علی‌محمد سعیدی در نامه‌های مختلف به مسئولان وزارت نفت و رئیس‌جمهور این رقم را نوعی فریب عنوان و ادعا کردند چنین رقمی به‌هیچ‌عنوان محقق نخواهد اما این نامه‌ها با بی‌مهری‌های فراوانی مواجه شد.
توتال با زیرکی هر چه تمام بدون توجه به تولید صیانتی و به حداکثر رساندن منافع ایران، ضربه مخزنی بزرگی را به این میدان زد و باعث شد تولید از میدان مذکور هیچ‌گاه به بیش از ۷۰ هزار بشکه در روز افزایش نیابد! درنتیجه نخستین تجربه همکاری توتال با ایران تبدیل به یک شکست بزرگ شد.
میدان درود
در دوران دولت اصلاحات وقتی توتال به فکر افزایش تولید درود افتاد پیشنهاد‌های جالبی را ارائه کرد که در اوج تعجب به تائید وزارت نفت رسید! فرانسوی‌ها با دریافت حدود ۱۱۰۰ میلیون دلار بابت اصل سرمایه و جایزه، می‌خواستند سطح تولید این مخزن را از ۱۴۰ هزار به ۲۲۰ هزار بشکه در روز افزایش دهند.
پس از گذشت ۲ سال، بطلان این ادعا آشکار شد ولی به‌جای فسخ قرارداد، بر آن سرپوش گذاشته شد! درحالی‌که در سال ۷۸ شرکت ملی نفت ایران با حفر ۴ حلقه چاه جدید و مرمت ۱۲ حلقه چاه، تنها با هزینه حدود ۵۰ میلیون دلار موفق شد سطح تولید این میدان را تا حدود ۲۰۰ هزار بشکه در روز افزایش دهد.
پس از رسوا شدن برنامه غیراصولی توتال، آن‌ها پیشنهاد جدیدی مبنی بر بالا بردن تولید این میدان از ۲۲۰ به ۳۰۰ هزار بشکه در روز را به شرکت ملی نفت ایران ارائه نمودند که مجدداً مورد موافقت مسئولان قرار گرفت! که طی این اقدام جدید به دلیل از دست رفتن حدود یک میلیارد بشکه نفت خام، حداقل ۲۰ میلیارد دلار از ثروت ملی کشور تلف شد!
پارس جنوبی
مهمترین سوء عملکرد توتال مربوط به مهمترین منبع گازی ایران و بزرگترین میدان گازی جهان یعنی میدان مشترک پارس جنوبی است. این شرکت در فازهای ۲ و ۳ نیز با ایران وارد مذاکره شد و با طرحی که ارائه داد توانست شرکتِ شل را از پارس جنوبی دور کرده و به‌تنهایی برنده مناقصه این فاز پارس جنوبی شود.
اعلام رسمی این موضوع از سوی رسانه‌ها با تصویب قانون تحریمی داماتو همزمان بود. به دلیل این قانون شرکت توتال در حال کناره‌گیری از پروژه پارس جنوبی بود که معاونت امور بین‌الملل وزارت نفت با رضایت توتال بخشی از سهام این پروژه را به شرکت‌های پتروناس مالزی و گازپروم روسیه منتقل کرد تا توتال در ایران بماند.
توتال همزمان در ایران و قطر، وظیفه توسعه و بهره‌برداری بخشی از بزرگترین میدان گازی جهان را بر عهده داشت که پس از خروج از ایران، همه توان خود را برای حداکثر کردن منافع و درآمدهای گازی قطر را به کار گرفت! بر اساس آنچه مدیران اسبق و متخصصان نفتی می‌گویند، شرکت توتال در طرح توسعه اولیه‌ای که برای توسعه این میدان فوق عظیم در اختیار ایران گذاشت، علاوه بر پنهان کردن اطلاعات بسیار مهمی درباره لایه‌های گازی مشترک این میدان! فازهای ایرانی را برخلاف طرف قطری، نه بر روی مرز آبی ایران و قطر، بلکه در عمق آب‌های ایران تعریف کرد! تا فرصت حداکثری را برای برداشت هرچه بیشتر رقیب قطری در این میدان فراهم کند.
دلیل این امر نیز واضح بود: توتال از برداشت همزمان از طرف قطری منافع بیشتری می‌برد؛ به عبارت ساده در میدان گازی پارس جنوبی چهار لایه گازی وجود دارد، اما ۱۰ سال است که ایران از بزرگترین لایه گازی این میدان برداشتی نداشته است! چراکه طرح شرکت توتال برای برداشت کامل نبوده و کسی هم متوجه این موضوع نشده است! هیچ شک و شبهه‌ای وجود ندارد که این کار شرکت توتال فرانسه عمدی بوده است.
تلاش شرکت توتال برای حذف ایران از پروژه شرکت ساسول در قبل از انقلاب! و نیز تاخیرهای چند ساله و بی دلیل و پر از بهانه این شرکت اروپایی در توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی که حتی منجر به اخراج این شرکت از ایران شد، از دیگر عملکردهای فاجعه بار شرکت فرانسوی توتال در ایران است.
اما …دوباره توتال
اسفندماه سال گذشته درباره میدان آزادگان، با شرکت توتال فرانسه قرارداد محرمانه‌ای امضاشده است. بر اساس این قرارداد، اطلاعات فنی مربوط به مخزن این میدان در اختیار شرکت فرانسوی قرار می‌گیرد تا این شرکت برنامه و طرح خود را برای توسعه این میدان آماده کند و بعد از برگزاری مناقصه! توسعه آن را در اختیار بگیرد.
متخصصان مهندسی مخزن در شرکت «متن» به‌عنوان کارفرمای توسعه آزادگان معتقدند به دلیل ساختار مخزن و نوع نفت موجود در این میدان، احتمال مهاجرتِ نفت این میدان به سمت بخش عراقی آن‌که در عراق «مجنون» خوانده می‌شود بسیار ناچیز است.
به عبارت دقیق‌تر سپردن توسعه این میدان به پیمانکاران ایرانی که پیش‌ازاین هم از عهده توسعه اولیه این میدان به‌راحتی و با هزینه بسیار پایین برآمده‌اند نیز ریسک خاصی برای بهره‌برداری از این میدان مشترک ایجاد نمی‌کند. این میدان به‌هیچ‌عنوان از ضریب پیچیدگی بالایی برخوردار نیست و به‌راحتی قابل‌تولید است و حفاری چاه‌های آن‌یکی از سهل‌ترین عملیات‌های حفاری است که دوران ریسک خود را نیز پشت سر گذاشته است و نیاز به تکنولوژی‌های روز دنیا ندارد.
در مورد تأمین مالی پروژه نیز راه‌حل ساده‌ای وجود دارد. در روزهای پایانی اسفند ۹۴، پنج هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت نفتی از طریق سازوکار بورس عرضه شد که این اوراق در کسری از ثانیه فروش رفت. کارگزاران بورس می‌گویند برای خرید این ۵ هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت به‌اندازه ۱۰ هزار میلیارد تومان تقاضا را ثبت کرده‌اند که اغلب آن نیز از سوی شرکت‌های حقوقی بوده است.
این یعنی امکان فروش ۵ هزار میلیارد تومان دیگر از این اوراق دریکی از بی‌رونق‌ترین دوره‌های زمانی بازار سرمایه وجود داشته است. در این وضعیت تأمین مالی ۷ میلیارد دلاری توسعه میدان آزادگان در چند مرحله از طریق همین سازوکار یعنی فروش اوراق مشارکت ریالی و با ضمانت شرکت ملی نفت به‌راحتی میسر خواهد بود.
با این وضعیت این سؤال به‌صورت جدی وجود دارد که «چرا باید این میدان به یک شرکت خارجی، آن‌هم شرکت توتال واگذار شود؟!» تجربه تاریخی نشان داده است هرگاه شرکت‌های خارجی در آزادگان حضور داشتند هیچ گام مثبتی برداشته نشده و تولید فعلی این میدان نیز مرهون شرکت‌های ایرانی است که با هزینه‌ای ناچیز، نسبت شرکت‌های خارجی، این خدمت را انجام داده‌اند.
در پاسخ به این سوال، شنیده ها حاکی از «توافقات پشت پرده» در حاشیه توافق برجام است که به مرور زمان بیش از پیش «ابعاد خسارت بار» آن روشن خواهد شد.
