مسیر اقتصاد/ تا چند سال پیش، گذار انرژی عمدتاً در چارچوب تعهدات اقلیمی و کاهش انتشار کربن تحلیل میشد. اما با تشدید رقابتهای جهانی، انرژی پاک بهتدریج وارد حوزه امنیت ملی و سیاست صنعتی کشورها شده است. امروز کنترل زنجیره تأمین پنلهای خورشیدی، باتریها، خودروهای برقی و مواد معدنی حیاتی، به اندازه کنترل میادین نفت و گاز در قرن بیستم اهمیت پیدا کرده است. در این میدان جدید، چین با یک دهه سرمایهگذاری هدفمند جلوتر از رقبا ایستاده و آمریکا در تلاش است این فاصله را جبران کند.
چین؛ تسلط خاموش بر زنجیره تأمین انرژی پاک
چین نهتنها یکی از بزرگترین مصرفکنندگان انرژی جهان است، بلکه به بازیگر مسلط زنجیره تأمین انرژی پاک نیز تبدیل شده است. این کشور سهم غالبی در استخراج یا فرآوری مواد معدنی کلیدی مانند لیتیوم، کبالت، گرافیت و عناصر نادر خاکی دارد. حتی در مواردی که استخراج در کشورهای دیگر انجام میشود، مرحله فرآوری، که ارزشافزوده اصلی را ایجاد میکند، عمدتاً در چین صورت میگیرد.
علاوه بر این، چین در تولید فناوریهای نهایی نیز پیشتاز است. بخش بزرگی از پنلهای خورشیدی، باتریهای لیتیومی و خودروهای برقی جهان در چین تولید میشود. پکن با ارائه وامهای بلندمدت و سرمایهگذاری در پروژههای انرژی پاک در کشورهای در حال توسعه، نفوذ خود را در زنجیره جهانی انرژی آینده تثبیت کرده است. این راهبرد به چین امکان داده تا بدون رویارویی مستقیم، اهرمهای قدرتمندی در نظم جدید انرژی ایجاد کند.
آمریکا؛ بازگشت سیاست صنعتی با چاشنی امنیت ملی
در مقابل، ایالات متحده با تأخیر وارد این رقابت شده و اکنون تلاش میکند با استفاده از ابزارهای سیاست صنعتی و تجاری، وابستگی خود به چین را کاهش دهد. قوانینی مانند «قانون کاهش تورم» (IRA) نمونهای از این چرخش راهبردی است که با یارانههای گسترده، تولید داخلی باتری، خودروهای برقی و تجهیزات انرژی پاک را تشویق میکند.
همزمان آمریکا با اعمال تعرفههای سنگین بر واردات برخی محصولات چینی و محدودسازی دسترسی چین به فناوریهای پیشرفته، تلاش کرده است زنجیره تأمین خود را ایمنتر کند. این سیاستها صراحتاً با ادبیات امنیت ملی توجیه میشوند؛ نشانهای روشن از آنکه گذار انرژی دیگر صرفاً موضوع محیطزیست نیست.
پاسخ چین؛ از محدودیت صادرات تا تنوعسازی بازارها
چین نیز در برابر فشارهای آمریکا واکنش نشان داده است. محدودیت صادرات برخی فلزات نادر و مواد حیاتی، پیامی روشن به بازارهای جهانی بود که نشان دهد زنجیره تأمین انرژی پاک میتواند به ابزار فشار ژئوپلیتیکی تبدیل شود.
در عین حال، پکن بهدنبال متنوعسازی بازارهای صادراتی خود و کاهش وابستگی به بازار آمریکا است و همکاری با کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین را گسترش داده است. این تقابل، زنجیره تأمین جهانی را شکنندهتر کرده و ریسک اختلال در عرضه مواد و تجهیزات انرژی پاک را افزایش داده است.
پیامدهای رقابت ژئوپلتیکی چین و آمریکا برای گذار انرژی جهانی
رقابت چین و آمریکا چند پیامد مستقیم برای گذار انرژی دارد. نخست، هزینه فناوریهای پاک افزایش یافته است؛ زیرا یارانهها، تعرفهها و محدودیتهای تجاری قیمت تمامشده را بالا میبرند. دوم، سرعت طرحهای انرژی پاک در بسیاری از کشورها کاهش یافته، زیرا دسترسی به مواد اولیه و تجهیزات با عدمقطعیت همراه شده است. سوم، کشورهای در حال توسعه که به فناوری و سرمایه ارزان نیاز دارند، در میانه این رقابت آسیبپذیرتر شدهاند. بهعبارت دیگر، رقابت ژئوپلیتیکی، گذار انرژی را از یک مسیر جهانی و هماهنگ، به مجموعهای از مسیرهای ملی و بلوکی تبدیل کرده است.
آنچه امروز در حال وقوع است، نشان میدهد که گذار انرژی بدون در نظر گرفتن ملاحظات ژئوپلیتیکی قابل فهم نیست. چین و آمریکا هر دو انرژی پاک را بخشی از قدرت ملی خود میدانند و حاضر نیستند کنترل زنجیره تأمین آن را به رقیب واگذار کنند. در نتیجه، جهان نه به سمت یک گذار سریع و کمهزینه، بلکه به سوی گذار پرهزینه، سیاسیشده و رقابتی حرکت میکند. در نظم جدید جهانی انرژی، برنده کسی است که نهتنها فناوری، بلکه زنجیره تأمین آن را در اختیار داشته باشد.
منابع:
International Energy Agency (IEA), Global Supply Chains of Clean Energy Technologies, 2024
World Economic Forum, Geopolitics of the Energy Transition, 2024
U.S. Department of Energy, Inflation Reduction Act: Energy Impacts, 2024
BloombergNEF, China’s Role in the Clean Energy Supply Chain, 2024
انتهای پیام/ انرژی
