مسیر اقتصاد/ نظام بانکی ژاپن شامل چند بانک بزرگِ موسوم به «مگابَنگ» (Mitsubishi UFJ, Sumitomo Mitsui, Mizuho) و شبکهای گسترده از بانکهای منطقهای و تخصصی است که نقش عمدهای در تأمین مالی اقتصاد داخلی ایفا میکنند. پس از تجربه بحران دهه ۱۹۹۰، ساختار نظارتی و روشهای ارزیابی عملکرد بانکی دچار بازطراحی جدی شد و امروزه بانکهای ژاپنی در مجموع از سطح سرمایهگذاری و نقدینگی قابلقبولی برخوردارند، هرچند تحولات نرخ سود و محیط کلان جدید (پایان دوره نرخهای منفی) دغدغههای تازهای برای مدیریت ریسک ایجاد کرده است.
انتشار و دسترسی به اطلاعات بانکی: سازِکارها و ابزارها
دسترسی به اطلاعات بانکی در ژاپن ترکیبی از گزارشهای عمومی و گزارشهای نظارتی تخصصی است. بانک مرکزی ژاپن (BOJ) گزارش سالانه و گزارش ثبات مالی را منتشر میکند که شامل آمار ترازنامهای بانکی، تحلیلهای بازار و نتایج کنشهای سیاست پولی است؛ از سوی دیگر، سازمان خدمات مالی ژاپن (FSA) مقررات افشای اطلاعات، گزارشهای نظارتی و نتایج پایش (monitoring) را منتشر میکند.
علاوه بر این، طی چند سال اخیر همکاریهای فنی بین BOJ و FSA برای اجرای «آزمونهای استرس همزمان» و تبادل اطلاعات تقویت شده است که امکان ارزیابی افقی (cross-sectional) و سناریومحور ریسکها را فراهم میآورد. سازِکارهای افشای فصلی/نیمساله و اصلاحات مرتبط با سامانه گزارشدهی نیز در حال بازنگری و بهروزرسانیاند تا اثربخشی و کارآیی اطلاعات منتشرشده افزایش یابد.
تاریخچه مختصر اصلاحات نظارتی
ریشه تحول نظارتی ژاپن به بحران بانکی اواخر دهه ۱۹۹۰ بازمیگردد؛ در آن دوره «آژانس نظارت مالی» و نهایتاً Financial Services Agency (FSA) در سال ۲۰۰۰ شکل گرفت تا نهاد نظارتی یکپارچهای برای بازارهای مالی ایجاد شود.
پس از آن، مجموعهای از اصلاحات شامل افزایش استانداردهای حسابداری، تقویت مکانیسمهای حلوفصل و توسعه ابزارهای نظارت کلانپادزادی در دستور کار قرار گرفت. در دهههای بعد، تاکید بر انتشار اطلاعات، تستهای استرس و انتقال از بازرسی موردی به نظارت مبتنی بر داده و تحلیل محوری، آرامآرام به هسته رویکرد نظارتی تبدیل شد.
طراحی شاخصهای بومی و تکمیل معیارهای بینالمللی
ژاپن از شاخصهای مرسوم بینالمللی شامل نسبتهای کفایت سرمایه، NPL، بازده دارایی و نقدشوندگی، بهره میگیرد، اما این شاخصها با مجموعهای از معیارهای بومی تکمیل شدهاند که متناسب با ویژگیهای ساختاری اقتصاد ژاپن طراحی شدهاند. نمونههایی از معیارهای بومی عبارتاند از: «شاخص تابآوری جریانهای نقدی شرکتی در بخشهای دارای جمعیت پیر»، «معیار حساسیت به تغییرات قیمتی اوراق دولتی» (با توجه به نقش قابلتوجه JGBها در ترازنامهها)، و «شاخصهای پایایی مالی بانکهای منطقهای در زمینه نقدشوندگی محلی».
علاوه بر این، FSA و BOJ در قالب برنامههای پایش مشترک، دادههای کلان و خرد را برای تولید داشبوردهای خطر و ارزیابیهای همزمان (supervisory simultaneous stress testing) ترکیب میکنند تا امتیازدهی و رتبهبندی مبتنی بر تحلیلهای چندبعدی باشد. این رویکرد باعث میشود که رتبهبندیها نه تنها بر ارقام تاریخی، بلکه بر مقاومت در برابر سناریوهای آتی نیز استوار شوند.
کیفیتِ مبنا قرار دادن شاخصها در ابزارهای نظارتی
در ژاپن، نتایج پایش و تستها تنها گزارش نیستند؛ آنها بهعنوان ورودیهای عملیاتی در تصمیمات نظارتی بهکار میروند. FSA مجاز است از ابزارهایی مانند «دستورالعمل بهبود کسبوکار» (business improvement orders)، تحمیل تکالیف سرمایهای، محدودیت در توسعه کسبوکار یا حتی مداخلات ساختاری استفاده کند.
رویکرد ژاپن بر «نظارت تدریجی و هدفمند» تاکید دارد: امتیازدهی و شاخصهای رتبهبندی میتوانند تعیینکننده شدت نظارت، نیاز به برنامه تطبیقی داخلی و اولویتبندی بازرسیها باشند. علاوه بر آن، بانکها موظف به اجرای آزمایشهای استرس و ارائه سناریوها به نهاد ناظر هستند و کیفیت این تمرینها در ارزیابی کلیِ ترازنامه و توان واکنش مؤثر لحاظ میشود.
نقش بانک مرکزی و نهاد ناظر: هماهنگی و تفکیک وظایف
نقشِ FSA در حوزه نظارت میدانی، مقرراتگذاری و افشای اطلاعات روشن و محوری است، و بانک مرکزی نقش تحلیل کلان، انجام استرستستهای افقی و پایش ثبات سیستمیک را ایفا میکند.
از سالهای اخیر همکاری ساختاری بین این نهادها تقویت شده تا از تداخلکاری جلوگیری شود و در عین حال از همافزایی تخصصی بهره گرفته شود؛ نمونههای این همکاری شامل اجرای استرستستهای مشترک و تبادل نتایج گزارشهای تخصصی است که کیفیت نظارت را ارتقا داده است.
همچنین، توجه بانک مرکزی ژاپن به ریسکهای نرخ سود و نقدینگی در ترازنامههای بانکی و توجه FSA به کیفیت افشا و رعایت ضوابط انضباطی، چارچوب نظارتی ژاپن را بهصورت مکمل تشکیل میدهند.
منابع:
Bank of Japan — Financial System Report (Oct 2024 / FSR pages).
Bank of Japan — Financial Results of Japan’s Banks for Fiscal 2024 (data annex).
Financial Services Agency (FSA) — Supervisory approaches and publications; ۱ & ۲
BOJ & FSA — Progress in Initiatives for Further Strengthening Coordination (June 2022).
IMF — Japan: Financial Sector Assessment Program (FSAP) technical notes (2024).
BIS / FSI — Comparative studies on stress testing and supervisory exercises.
Selected news and analysis on recent bank performance and BOJ commentary (Reuters, 2024).
انتهای پیام/ پول و بانک
