مسیر اقتصاد/ بانک مرکزی هند (RBI) از جمله نهادهایی است که داده‌های مالی بانک‌ها را به صورت ماهانه منتشر می‌کند. این داده‌ها شامل شاخص‌هایی چون کفایت سرمایه، کیفیت دارایی، میزان وام‌های غیرجاری و سودآوری بانک‌هاست. در برخی کشورها، این اطلاعات تنها برای نهادهای نظارتی و تحلیل‌گران رسمی در دسترس است، اما در هند به‌طور عمومی در وب‌سایت بانک مرکزی منتشر می‌شود. همین شفافیت داده، بستر شکل‌گیری یک جریان تحلیل‌گری و رتبه‌بندی غیردولتی بانک‌ها را فراهم کرده است.
رسانه‌ها به‌عنوان ناظر غیررسمی عملکرد بانک‌ها
از میانه دهه ۲۰۱۰، رسانه‌های اقتصادی هند مانند بیزینس استاندارد، اکونومیک تایمز و مینت با تکیه بر داده‌های بانک مرکزی، به انتشار فهرست‌ها و تحلیل‌های مقایسه‌ای بانک‌ها پرداخته‌اند. این رتبه‌بندی‌ها بر پایه شاخص‌هایی چون کفایت سرمایه، کیفیت دارایی‌ها، سودآوری و میزان دیجیتال‌سازی خدمات بانکی تنظیم می‌شوند و هر سال در قالب گزارش‌های تحلیلی منتشر می‌گردند.
در این میان، روزنامه اکونومیک تایمز با همکاری گروهی از استادان مالی و تحلیل‌گران بانکی از سال ۲۰۱۶ گزارش‌های منظم مقایسه‌ای از بانک‌ها را منتشر می‌کند. اگرچه این گزارش‌ها «رسمی» نیستند، اما به‌دلیل شفافیت و روش‌سنجی کمّی، به یکی از مراجع پرارجاع در فضای بانکی هند تبدیل شده‌اند.
چارچوب رتبه‌بندی؛ الگویی بومی از کملز
مدل تحلیلی مورد استفاده رسانه‌های هندی از چارچوب بین‌المللی کملز(کفایت سرمایه، کیفیت دارایی، مدیریت، سودآوری، نقدینگی و حساسیت به ریسک بازار) الهام گرفته است، اما با تغییراتی متناسب با ساختار بانکی هند اجرا می‌شود. به طور خاص به‌جای ارزیابی درونی «مدیریت»، شاخص‌های قابل‌اندازه‌گیری عمومی به کار گرفته شده‌اند: نسبت کفایت سرمایه، نسبت وام‌های غیرجاری، بازده دارایی، نسبت نقدینگی و سطح رضایت مشتری. رسانه‌ها با استفاده از داده‌های رسمی بانک مرکزی و اطلاعات مالی منتشرشده در گزارش‌های سالانه بانک‌ها، امتیاز هر بانک را در این شاخص‌ها محاسبه و رتبه‌بندی می‌کنند.
با وجود غیررسمی بودن این رتبه‌بندی‌ها، نفوذ آن‌ها در بازار مالی هند قابل‌توجه است. طبق گزارش انجمن بانک‌های هند (IBA)، بسیاری از نهادهای سپرده‌گذار بزرگ پیش از انتخاب بانک برای سپرده‌گذاری بلندمدت یا همکاری مالی، از این رتبه‌بندی‌ها به‌عنوان منبع مشورتی استفاده می‌کنند. همچنین برخی صندوق‌های بازنشستگی و نهادهای سرمایه‌گذاری دولتی نیز رتبه‌های رسانه‌ای را در کنار ارزیابی‌های داخلی خود لحاظ می‌کنند.
از سوی دیگر، بانک‌هایی که در رتبه‌های بالای این فهرست‌ها قرار می‌گیرند، معمولاً با استقبال بیشتر مشتریان و سرمایه‌گذاران روبه‌رو می‌شوند و در واکنش به این رقابت، سایر بانک‌ها نیز میزان افشای داوطلبانه اطلاعات خود را افزایش داده‌اند. به این ترتیب، رقابتی مبتنی بر شفافیت شکل گرفته است که در آن، اعتبار رسانه‌ای به یکی از مؤلفه‌های اعتماد مالی تبدیل شده است.
شفافیت بانکی به روایت رسانه‌ها؛ تجربه هند در رتبه‌بندی بانک‌ها
تجربه هند نشان می‌دهد که شفافیت داده‌ها و تحلیل رسانه‌ای می‌تواند مکملی مؤثر برای نظارت بانکی باشد. در نظام‌هایی که رتبه‌بندی رسمی وجود ندارد یا اعتماد عمومی به گزارش‌های دولتی پایین است، انتشار آزاد داده‌های مالی و امکان تحلیل مستقل می‌تواند انگیزه پاسخ‌گویی و سلامت مالی را افزایش دهد. هند با ترکیب «داده‌های رسمی» و «تحلیل غیردولتی»، نمونه‌ای از نظارت مشارکتی را در نظام بانکی ارائه کرده است؛ الگویی که می‌تواند برای کشورهای دیگر، از جمله ایران، الهام‌بخش باشد تا رسانه‌ها و پژوهشگران اقتصادی نقش فعال‌تری در ارتقای شفافیت مالی ایفا کنند.
منابع:
Reserve Bank of India – Monthly Banking and Financial Statistics
The Economic Times – Banking Performance Reports
Indian Banks’ Association (IBA) – Annual Survey on Banking Transparency (2023)
انتهای پیام/ پول و بانک
