مسیر اقتصاد/ نظام بانکی ترکیه تحت نظارت دو نهاد اصلی فعالیت می‌کند:بانک مرکزی جمهوری ترکیه (CBRT) که سیاست پولی و ثبات مالی را مدیریت می‌کند و اداره تنظیم و نظارت بر بانکداری (BRSA) که مستقیماً بر عملکرد بانک‌ها، کفایت سرمایه و ریسک اعتباری نظارت دارد.
از سال ۲۰۱۸، BRSA و بانک مرکزی ترکیه انتشار ماهانه و فصلی داده‌های مالی بانک‌ها را آغاز کردند. این داده‌ها شامل نسبت کفایت سرمایه، وام‌های غیرجاری، سودآوری، ساختار ترازنامه و سهم بانک‌های دولتی و خصوصی در بازار است.
به‌جای نظام امتیازدهی رسمی، ترکیه از شاخص‌های تحلیلی باز برای ارزیابی سلامت بانکی استفاده می‌کند. به‌طور خاص، بانک مرکزی در گزارش‌های «Financial Stability Report» و BRSA در بولتن‌های فصلی خود، وضعیت بانک‌ها را در قالب شاخص‌های مقایسه‌ای منتشر می‌کنند، بدون آنکه رتبه یا نمره مشخصی به هر بانک اختصاص دهند.
انجمن بانک‌های ترکیه؛ انتشار عمومی داده‌های مقایسه‌ای
در کنار نهادهای نظارتی، انجمن بانک‌های ترکیه (TBB) نقشی کلیدی در شفاف‌سازی بازار بانکی ایفا می‌کند. این انجمن از سال ۲۰۱۸ به‌طور منظم فهرست بانک‌های ترکیه را بر اساس دارایی، سرمایه، سپرده‌ها و سود خالص منتشر می‌کند. در گزارش «Turkish Banks Ranked by Total Assets» که به‌صورت سالانه منتشر می‌شود، اطلاعات ۴۸ بانک فعال در ترکیه آورده شده و جایگاه هر بانک در بازار بر اساس دارایی‌ها، سرمایه پایه و سهم اعتباری مشخص می‌شود.
این داده‌ها، هرچند رتبه‌بندی رسمی محسوب نمی‌شوند، اما توسط رسانه‌ها و تحلیل‌گران بانکی ترکیه برای سنجش سلامت مالی و مقایسه عملکرد بانک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، بانک‌های زراعت (Ziraat) و واکیف‌بانک معمولاً در صدر فهرست از نظر دارایی و کفایت سرمایه قرار دارند، در حالی که بانک‌های خصوصی کوچکتر در حوزه سودآوری رشد سریع‌تری داشته‌اند.
شفافیت آماری به‌جای رتبه‌بندی اداری
نکته مهم در تجربه ترکیه این است که دولت به‌جای رتبه‌بندی مستقیم بانک‌ها، داده‌های لازم برای تحلیل مستقل را در اختیار بازار و پژوهشگران قرار داده است. این سیاست موجب شده تا بازار، رسانه‌ها و موسسات پژوهشی خود دست به رتبه‌بندی و ارزیابی بزنند، بدون آنکه دولت مستقیماً در نتایج مداخله کند.
در گزارش‌های BRSA و CBRT، شاخص‌های کلیدی سلامت بانکی مانند «نسبت وام‌های غیرجاری به کل وام‌ها»، «نسبت کفایت سرمایه» و «نسبت سودآوری خالص» از سال ۲۰۱۸ تاکنون روندی باثبات داشته‌اند. برای مثال، طبق گزارش ثبات مالی CBRT در سال ۲۰۲۴، میانگین نسبت کفایت سرمایه بانک‌های ترکیه حدود ۱۸ درصد و نسبت وام‌های غیرجاری ۲.۲ درصد بوده است — ارقامی که نشان از سلامت نسبی نظام بانکی دارد.
تجربه ترکیه نشان می‌دهد که رتبه‌بندی رسمی، تنها راه پایش سلامت بانکی نیست. انتشار منظم داده‌های دقیق، امکان تحلیل و نظارت عمومی را فراهم می‌کند و باعث پاسخ‌گویی بیشتر بانک‌ها می‌شود.
در ترکیه، بانک مرکزی و BRSA با ایجاد دسترسی آزاد به داده‌های بانکی، عملاً زمینه‌ای برای شکل‌گیری نظام ارزیابی غیردولتی و شفاف فراهم کرده‌اند — الگویی که می‌تواند برای سایر کشورها، از جمله ایران، درس‌آموز باشد.
منابع:
Central Bank of the Republic of Türkiye (CBRT) – Financial Stability Report 2024
Banking Regulation and Supervision Agency (BRSA) – Monthly Banking Data Reports
The Banks Association of Türkiye (TBB) – Turkish Banks Ranked by Total Assets (2018–۲۰۲۴)
انتهای پیام/ پول و بانک
