به گزارش مسیر اقتصاد توافق «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» یا «TRIPP» احتمالا از بسیاری جهات نمادین باشد، با این وجود نشان دهنده تغییر در ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی، به ویژه برای ایران و روسیه است. سیاست خارجی ایران در قبال قفقاز جنوبی در دوره ۲۰۲۰-۲۰۲۵ تغییر کرده است. از پایان جنگ دوم قره باغ تا امضای توافقنامه TRIPP بین ارمنستان و آذربایجان در اوت ۲۰۲۵، وضع مسلط حاکم بر قفقاز جنوبی از دهه ۱۹۹۰، کاملاً از هم پاشیده است. در طول پنج سال اخیر، ایران در حال تطبیق خود با یک محیط ژئوپلیتیکی در حال تغییر بوده است.
دلیل مخالفت تهران با مسیر ترامپ
آذربایجان قوی‌تر، روسیه ضعیف‌تر، ترکیه جسورتر و افزایش بازیگران مانند چین، اتحادیه اروپا، ایالات متحده و حتی کشورهای عربی خلیج فارس، یک تحول تاریخی جدید برای ایران است که به طور سنتی تنها مجبور به رقابت با قدرت‌های روسیه و ترکیه بوده است. در جدیدترین نمونه از تغییر محیط ژئوپلیتیکی برای جمهوری اسلامی ایران، واشنگتن در ماه اوت به صحنه‌ای برای دیداری مهم بین رهبران ارمنستان و آذربایجان تبدیل شد. مهمترین نتیجه آن امضای «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه» بود. این توافقنامه، یک مسیر ترانزیتی را پیش‌بینی می‌کند که آذربایجان را با عبور از منطقه سیونیک ارمنستان به منطقه خودمختار نخجوان متصل می‌کند. در صورت تحقق، این پروژه می‌تواند معماری امنیتی منطقه را تغییر دهد. همچنین، با توجه به تغییرات در مسیرهای تجاری جهانی، TRIPP می‌تواند نحوه عملکرد کریدورهای تجاری در قفقاز جنوبی را تغییر دهد. این امر قطعاً بر جایگاه ایران تأثیر خواهد گذاشت.
پس از این اجلاس، تهران به سرعت نارضایتی خود را نشان داد. وزارت امور خارجه ایران نسبت به دخالت خارجی در نزدیکی مرزهای مشترک هشدار داد که نشان دهنده سوءظن دیرینه به دخالت خارجی در همسایگان شمالی خود است. از اوایل دهه ۱۹۹۰، آذربایجان برای حفظ دسترسی به نخجوان به کریدور ارس که از شمال ایران می‌گذرد، متکی بوده که در سال ۲۰۲۳ از طریق توافقات جدید باکو-تهران با هدف گسترش زیرساخت‌های حمل و نقلی تقویت شد. در صورت تحقق TRIPP، ایران می‌تواند هم درآمدهای ترانزیتی سودآور و هم ابزار حیاتی اعمال نفوذ بر باکو را از دست بدهد. نگرانی‌های ایران بر این اصل استوار است که هرگونه طرحی که احتمالا مرزهای منطقه‌ای را تغییر دهد یا حاکمیت ارمنستان را محدود کند، به طور پیش‌فرض موقعیت تهران را نیز تضعیف خواهد کرد.
واکنش نرم ایران به توافق واشنگتن
پس جای شگفتی نیست که جمهوری اسلامی همیشه در برابر کریدور زنگزور که توسط آذربایجان و ترکیه حمایت شده و گذرگاهی فراسرزمینی از طریق سیونیک را در نظر دارد، مقاومت کرده است. برای ایران، ارمنستان مهم است زیرا تنها راه ارتباطی زمینی قابل اعتماد به قفقاز جنوبی را فراهم می‌کند. این کریدور دسترسی به بنادر دریای سیاه گرجستان و از طریق آن‌ها به بازار اروپا را نیز تسهیل می‌کند.
ایران به طور سنتی مفهوم منطقه‌گرایی را در قفقاز جنوبی به کار گرفته است. این ایده شامل جلوگیری از هرگونه حضور نیروهای غیرمنطقه‌ای در آن است که از دیدگاه تهران، طرح TRIPP این اصل را نقض می‌کند. ارمنستان سعی کرده است تا این نگرانی‌ها را کاهش دهد و تأکید دارد که این کریدور تحت صلاحیت کامل ارمنستان باقی خواهد ماند و نیروهای خارجی در آن حضور نخواهند داشت. تنها چند روز پس از توافق واشنگتن، رئیس جمهور ایران با هیئتی بزرگ به ارمنستان سفر و یک بیانیه مشترک و ده توافقنامه همکاری در زمینه سیاست، تجارت و زیرساخت‌ها امضا کرد. چند روز پس از آن، یک هیئت عالی رتبه ارمنی برای بحث در مورد TRIPP به تهران سفر کرد. در مجموع، این دیدارها بر عزم ایران برای حذف نشدن تأکید کرد.
اگرچه احتمال اندکی برای تهدید امنیتی از شمال برای ایران وجود دارد، اما دلیل نگرانی تهران تغییر در نحوه اتصال است. این کشور از نظر تاریخی خود را به عنوان پلی قرار داده که خلیج فارس را از طریق کریدور بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) به روسیه متصل می‌کند. ایران همچنین آرزوی ایجاد زیرساخت‌های کارآمدتر با ارمنستان را داشت. پس از اعلام TRIPP، تهران و ایروان اعلام کردند که پل دوم نوردوز را در مرز خواهند ساخت تا انرژی جدیدی به کریدور تجاری خلیج فارس-دریای سیاه تزریق کنند. بنابراین، ایران برای محدود کردن اثرات TRIPP، اقدامات نرم‌تری را انتخاب کرد. این رویکرد احتمالاً ادامه خواهد یافت، مگر اینکه تهدید مستقیمی برای امنیت ایران وجود داشته باشد.
نزدیکی تهران-مسکو در قفقاز جنوبی
در حال حاضر، فضای مانور ایران به دلیل پویایی‌های ژئوپلیتیکی منفی در غرب آسیا محدود شده است. زیرا نفوذ ایران به دلیل جنگ کوتاه اما مخرب با اسرائیل و حمله اخیر به محور مقاومت آسیب دیده است. بنابراین، فشار مداوم غرب بر سر مسئله هسته‌ای، تمایل تهران به آغاز نبرد جدید در قفقاز جنوبی را کاهش می‌دهد.
البته، در موضوع قفقاز جنوبی ایران تنها نگران امر نیست. روسیه نیز این احساس را دارد، زیرا جایگاهش به عنوان میانجی نهایی بین ارمنستان و آذربایجان توسط ایالات متحده جایگزین شده باشد. همچنین این نگرانی وجود دارد که نفوذ ترکیه در قفقاز جنوبی، به ویژه با توجه به رویکرد ارمنستان به آنکارا و اتحاد آنکارا-باکو، به طور تصاعدی افزایش یابد. نگرانی‌های مشابهی در تهران نیز وجود دارد. بنابراین، هرگونه توافقی که نفوذ ایران و روسیه را از ارتباطات قفقاز جنوبی کاهش دهد یا به حاشیه براند، به عنوان یک تحول منفی تلقی می‌شود که احتمالاً مسکو و تهران را به هم نزدیک‌تر می‌کند.
منبع: دیده‌بان قفقاز
انتهای پیام/ حمل و نقل
