مسیر اقتصاد/ صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد ایران، همواره نقشی راهبردی در تأمین ارزآوری و توسعه صنایع پایین‌دستی ایفا کرده است. با این حال، تداوم این نقش‌آفرینی نیازمند توجه به واقعیت‌های موجود در حوزه انرژی، به‌ویژه مسئله ناترازی گاز است. در سال‌های اخیر، شکاف میان عرضه و تقاضای گاز در فصول سرد سال ۱۴۰۲، به بیش از ۳۰۰ میلیون مترمکعب رسیده و همین موضوع، توسعه طرح‌های جدید پتروشیمی را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است. در چنین شرایطی، بررسی واقع‌بینانه برنامه‌های توسعه‌ای و همسوسازی آن‌ها با ملاحظات امنیت انرژی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای جلوگیری از تحمیل هزینه‌های سنگین بر اقتصاد ملی است.
حفظ امنیت انرژی؛ اولویت راهبردی در توسعه صنعت پتروشیمی
«امنیت انرژی» به‌معنای تأمین پایدار، قابل‌اعتماد و مقرون‌به‌صرفه انرژی برای مصرف‌کنندگان و «ناترازی انرژی» به‌معنای شکاف بین عرضه و تقاضای حامل‌های انرژی مانند گاز طبیعی، برق، نفت و محصولات پالایشگاهی است. طرح‌های پتروشیمی که به مصرف بیش از حد انرژی نیاز دارند یا به منابع پایدار دسترسی ندارند، می‌توانند باعث ناترازی بیشتر شوند و در نتیجه، امنیت انرژی کشور را تهدید کنند.
در واقع تهدید امنیت انرژی زمانی مطرح می‌شود که اجرای یک طرح جدید موجب افزایش آسیب‌پذیری سیستم انرژی کشور شود؛ به‌گونه‌ای که استمرار تأمین پایدار حامل‌های انرژی را تحت‌تأثیر قرار دهد. این تهدید می‌تواند از طریق وابستگی بیش از حد به یک منبع هیدروکربوری، افزایش رقابت ناعادلانه میان بخش‌های مختلف مصرف‌کننده یا تشدید نوسانات عرضه به‌دلیل محدودیت‌های زیرساختی پدیدار شود. در صنعت پتروشیمی، امنیت انرژی ارتباط مستقیمی با قابلیت تأمین پایدار خوراک گازی و مایع، برق و سایر حامل‌های انرژی دارد و هرگونه اخلال در این زنجیره می‌تواند منجر به کاهش بازدهی اقتصادی و ناپایداری تولید در صنایع وابسته شود.
ناترازی گاز؛ مانع جدی تأمین پایدار خوراک در صنعت پتروشیمی
مطابق نمودار زیر[۱] در حال حاضر کشور با مسئله ناترازی انرژی روبه‌رو بوده و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد با حفظ وضع موجود، روند ناترازی تشدید شود. در صورتی که یک طرح پتروشیمی بدون در نظر گرفتن محدودیت‌های تأمین منابع انرژی اجرا شود، می‌تواند منجر به تشدید مضاعف این ناترازی گردد. تشدید ناترازی انرژی نه‌تنها موجب افزایش فشار بر شبکه انتقال و توزیع انرژی می‌شود، بلکه باعث کاهش پایداری تأمین انرژی برای سایر بخش‌های صنعتی، نیروگاهی و حتی مصارف خانگی خواهد شد.
با توجه به اینکه اولویت در کشور ایران، اختصاص گاز به خوراک پتروشیمی نیست، در شرایطی که مصرف‌کنندگان صنعتی و خانگی با کاهش دسترسی به منابع انرژی مواجه می‌شوند، هزینه‌های جانبی همچون نیاز به واردات اضطراری انرژی، کاهش بهره‌وری اقتصادی و بروز بحران‌های مقطعی در تأمین انرژی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
طرح‌های پتروشیمی برنامه هفتم؛ بنزین روی آتش ناترازی انرژی
به یقین می‌توان گفت طرح‌های پتروشیمی که بدون درنظر گرفتن ملاحظات امنیت انرژی و ناترازی منابع به مرحله اجرا درآیند، در افق بلندمدت با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهند شد. احداث واحدهایی با مصرف بالای گاز طبیعی در شرایطی که کشور در فصول سرد با افت فشار شبکه گاز دست به گریبان است، نه تنها پایداری تأمین خوراک صنایع پتروشیمی موجود را مختل کرده و بازدهی اقتصادی آن‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه عملکرد نیروگاه‌های گازی و سایر صنایع وابسته را نیز تحت تأثیر منفی قرار خواهد داد.
این در حالی است که بخش عمده‌ای از طرح‌های پتروشیمی برنامه هفتم بر پایه خوراک گاز طراحی شده و بر اساس نمودار زیر، مصرف گاز طبیعی این صنعت به عنوان خوراک از ۴۷ میلیون مترمکعب در سال ۱۴۰۲ به ۸۸ میلیون مترمکعب در سال ۱۴۰۷ خواهد رسید و مصرف گاز به عنوان سوخت نیز از ۶۱ میلیون مترمکعب در سال ۱۴۰۲ به ۸۱ میلیون مترمکعب در سال ۱۴۰۷ افزایش خواهد یافت. سودآوری صنعت پتروشیمی صرفاً زمانی امکان‌پذیر است که خوراک آن به‌طور پایدار تأمین شود. در شرایطی که کشور با چالش تأمین مستمر گاز روبه‌رو است، اجرای ۱۲ طرح مبتنی بر خوراک گاز طبیعی با بیش از ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری ، نه تنها همسو با منافع ملی ارزیابی نمی‌شود، بلکه می‌تواند زیان‌های جبران‌ناپذیری را بر پیکره اقتصاد کشور وارد آورد.[۲]
پی‌نوشت:
[۱] معاونت برنامه ریزی وزارت نفت، سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور بر اساس شرایط موجود تا افق ۱۴۲۰؛
[۲] بر اساس اطلاعات مستخرج شده از طرح‌های برنامه هفتم پیشرفت.
انتهای پیام/ انرژی
