مسیراقتصاد/ سالانه به طور میانگین حدود ۱۵ میلیارد دلار کالای اساسی وارد کشور می‌شود که قریب به ۸ میلیارد دلار از آن، نهاده دام و طیور (ذرت، جو، دانه و کنجاله‌ی سویا) است. در کوتاه مدت امکان خودکفایی کامل یا جایگزینی این نهاده ها وجود ندارد، بنابراین واردات پایدار این محصولات (چه از منظر ارزی و چه از منظر لجستیکی) همواره مسئله جدی کشور بوده است. مسیر حمل دریایی غلات و نهاده‌های دامی که اغلب از کشورهای قاره آمریکا صورت می‌گیرد، می‌تواند مورد تهدید قرار بگیرد و تامین محصولات اساسی کشور را با بحران روبه رو کند.
واردات از مسیرهای شمالی، راهبردی برای حذف تهدیدات لجستیکی
در شرایطی که تأمین پایدار کالاهای اساسی با چالش‌هایی نظیر تحریم و ناپایداری مسیرهای وارداتی مواجه است، استفاده از ظرفیت کشورهای هم‌مرز شمالی مانند قزاقستان و روسیه می‌تواند راهبردی مؤثر برای کاهش تهدیدات لجستیکی محسوب شود. این کشورها به دلیل همجواری جغرافیایی و دسترسی به شبکه حمل‌ونقل ریلی و دریایی، توانایی تأمین بخشی از نیاز کشور به کالاهای اساسی نظیر غلات، نهاده‌های دامی و روغن نباتی را دارند. تقویت این مسیرها، وابستگی به مسیرهای طولانی و پرریسک دریایی را کاهش داده و تاب‌آوری زنجیره تأمین را ارتقاء می‌بخشد.
روسیه و قزاقستان به‌عنوان دو کشور هم‌مرز شمالی ایران، با ظرفیت بالای تولید غلات و سایر محصولات کشاورزی، جایگزین مناسبی برای کشورهای دوردست مانند برزیل در تأمین کالاهای اساسی وارداتی محسوب می‌شوند. در سال ۲۰۲۴، روسیه با تولید بیش از ۱۲۵ میلیون تن غلات، بزرگ‌ترین صادرکننده گندم جهان باقی ماند. روسیه دائما در حال جذب سرمایه‌گذاری های داخلی و خارجی برای تولید بیشتر محصولات اساسی کشاورزی مانند ذرت، سویا، کلزا، جو و… است و این نشان می‌دهد روسیه در آینده مازاد تولید زیادی خواهد داشت و ایران نیز می‌تواند این ظرفیت استفاده کند. برآوردها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۳۰ به این مازاد تولید، حداقل ۳۰ میلیون تن دیگر افزوده خواهد شد.
حداقل ۲ میلیون تن ظرفیت خالی لجستیک مسیرهای شمالی
ایران می‌تواند از ظرفیت دریای خزر برای واردات کالاهای اساسی، به‌ویژه از طریق دو بندر مهم امیرآباد و انزلی بهره‌برداری بیشتری داشته باشد. این دو بندر با زیرساخت مناسب و نزدیکی به کشورهای تولیدکننده شمالی، ظرفیت بالایی برای رشد تجارت دریایی دارند.
بندر امیرآباد با ۱۵ اسکله، اتصال به راه‌آهن سراسری، سیلوهای مکانیزه، انبارهای وسیع و اراضی پشتیبان گسترده، یکی از مجهزترین بنادر شمالی کشور است که در حال حاضر تنها بخشی از ظرفیت واقعی خود را به‌کار گرفته است. با وجود ظرفیت بالقوه ۷.۵ میلیون تن و رکورد بارگیری ۴.۷ میلیون تن، این بندر توان جذب واردات بیشتر کالاهای اساسی را تا ۲ میلیون بیشتر از شرایط فعلی دارد و می‌تواند با رفع برخی محدودیت‌ها، نقش کلیدی‌تری در تأمین پایدار کشور از مسیر دریای خزر ایفا کند.
همچنین بندر انزلی ظرفیت قابل‌توجهی برای واردات کالاهای اساسی دارد و می‌تواند در کنار بندر امیرآباد نقش مهمی در تقویت تجارت از مسیر دریای خزر ایفا کند. در سال ۱۴۰۳، این بندر با واردات بیش از یک میلیون تن کالای اساسی، پس از امیرآباد، دومین بندر فعال شمال کشور در این حوزه بوده است. حجم کل تخلیه و بارگیری بندر انزلی حدود ۱.۸۸ میلیون تن گزارش شده است و این بندر را بعد از امیرآباد به یک نقطه اتصال راهبردی با کشورهای حوزه CIS و روسیه تبدیل کرده است.
استفاده از ظرفیت بنادر خشک و سرمایه گذاری خصوصی
یکی از راهکارهای مؤثر برای تقویت عملکرد بنادر شمالی، بهره‌گیری از ظرفیت بنادر خشک همچون منطقه ویژه پیام به‌عنوان حلقه مکمل زنجیره تأمین است. این بندر خشک که در استان البرز واقع شده، سابقه واردات بیش از ۳۴۰ هزار تن ذرت در سال ۱۳۹۸ را در کارنامه دارد و می‌تواند به‌عنوان گلوگاه توزیع نهاده‌های وارداتی از بنادر شمالی عمل کند. توسعه همکاری میان بنادر شمالی همچون امیرآباد و انزلی با مراکز پشتیبان خشکی مانند پیام، باعث کاهش فشار بر مراکز بندری جنوبی و تسریع در توزیع درون‌سرزمینی خواهد شد. همچنین ضروری است ظرفیت بنادر خشک دیگر نظیر آپرین، پیشگامان و اینچه‌برون نیز به صورت فعال‌تری در پشتیبانی لجستیکی از واردات غلات و نهاده‌ها به کار گرفته شود.
علاوه بر استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود، توسعه پایدار بنادر شمالی نیازمند سرمایه‌گذاری مؤثر در زیرساخت‌های بندری، سیلوسازی و کشتی‌سازی است. در این راستا، بهره‌گیری از مدل‌های سرمایه‌گذاری مشارکتی نظیر قراردادهای BOO (ساخت، بهره‌برداری، مالکیت) و BOT (ساخت، بهره‌برداری، واگذاری) می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در تسریع تجهیز بنادر به امکانات مدرن ایفا کند.
منبع: oilworld
انتهای پیام/ کشاورزی
