مسیر اقتصاد/ اخیراً وزارت دفاع ایالات متحده از یک توافق مهم با شرکت MP Materials، مالک تنها معدن عناصر خاکی کمیاب در ایالات متحده، خبر داده است. این توافق که در ۱۰ ژوئیه ۲۰۲۵ رونمایی شد، بزرگترین سرمایه‌گذاری دولت ایالات متحده تاکنون در بخش عناصر خاکی کمیاب بوده و گویای درک واشنگتن از آسیب‌پذیری‌های راهبردی ناشی از اتکا به تأمین‌کنندگان چینی است.
اهمیت راهبردی قرارداد معدنی با ام‌پی متریالز
محور اصلی این توافق‌نامه، خرید ۴۰۰ میلیون دلاری سهام شرکت MP Materials قرار دارد که دولت ایالات متحده را به بزرگترین سهامدار این شرکت تبدیل می‌کند و در کنار آن، یک بسته حمایتی بزرگ برای ساخت مرکز جدید تولید آهنربای عناصر خاکی کمیاب در داخل کشور در نظر گرفته شده است. سرمایه‌گذاری مستقیم وزارت دفاع، مداخله‌ای نادر اما قابل توجه در سیاست صنعتی ایالات متحده است که نشان‌دهنده تمایل دولت به یارانه‌دهی به تولید راهبردی برای جلوگیری از «شکست» در زنجیره تأمین دفاعی است. این معامله وزن ژئوپلیتیکی قابل توجهی دارد و ایالات متحده با سرمایه‌گذاری مستقیم در معدن، پالایش و تولید آهنربا، در حال انسداد یکی از بارزترین نقاط ضعف در پایگاه نظامی-صنعتی خود است.
کاربرد عناصر خاکی کمیاب در صنایع دفاعی
امروزه، زنجیره‌های تأمین عناصر خاکی کمیاب، آسیب‌پذیری مهمی در بخش نظامی-صنعتی را نشان می‌دهند. این آسیب‌پذیری ملموس است و داده‌های خود پنتاگون نشان می‌دهد که این مواد تا چه اندازه در پلتفرم‌های کلیدی ریشه دوانده‌اند. جت جنگنده F-۳۵ Lightning II حاوی ۴۰۰ کیلوگرم عناصر خاکی کمیاب است که در بخش‌های راداری، محرک‌ها، پوشش‌های رادارگریز و سیستم‌های جنگ الکترونیکی آن توزیع شده است. همچنین، هر زیردریایی کلاس ویرجینیا یا کلمبیا حاوی حدود ۴۱۷ کیلوگرم عناصر خاکی کمیاب بوده که برای کنترل سلاح‌ها بسیار مهم است. موشک‌های تاماهاک، رادارهای دفاع هوایی، پهپادها و مهمات هدایت‌شونده دقیق، همگی برای عملکرد مطمئن به اجزای عناصر خاکی کمیاب وابسته هستند. در واقع، نوآوری‌ها در بخش‌های دفاعی و نظامی بدون دسترسی ایمن به عناصر خاکی کمیاب غیرممکن است. از همین روی، تأمین دسترسی به این مواد به اولویت اصلی سیاست‌های صنعتی و دفاعی ایالات متحده تبدیل شده است.
زنجیره تأمین آسیب‌پذیر برای ایالات متحده
زنجیره تأمین جهانی عناصر نادر خاکی همچنان به طرز خطرناکی متمرکز است. در حال حاضر، چین بیش از ۸۵ درصد از ظرفیت فرآوری عناصر نادر خاکی جهان و بیش از ۹۰ درصد از تولید آهنربای دائمی را کنترل می‌کند، امری که در دهه‌های اخیر از طریق یارانه‌های دولتی و سیاست‌های صنعتی پایدار ایجاد شده است. کنترل پکن، ابزار قهری قدرتمندی را در اختیار آن قرار می‌دهد.
تصمیمات راهبردی در ایالات متحده و سایر کشورها که به نام بهره‌وری هزینه و حفاظت از محیط زیست گرفته می‌شد، عرصه را به راهبرد صنعتی روشمند چین واگذار کرد. تا اوایل دهه ۲۰۲۰، چین بیشتر تولید و فرآوری جهانی گالیوم، ژرمانیوم، عناصر خاکی کمیاب و سایر مواد معدنی حیاتی را کنترل می‌کرد. ارزیابی دولت ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ گویای آن است که گالیوم و ایریدیوم، فلزات حیاتی برای رادار، حسگر و سایر سیستم‌های دفاعی، تقریباً به طور کامل از چین تهیه می‌شوند. تا سال ۲۰۲۳، انجمن صنایع هوافضای ایالات متحده از وابستگی خالص ۱۰۰ درصدی به واردات گالیوم، عمدتاً از تأمین‌کنندگان چینی، خبر داد.
آسیب‌پذیری راهبردی در وابستگی به عناصر کمیاب
عناصر خاکی کمیاب و سایر مواد معدنی حیاتی برای پایگاه نظامی-صنعتی ایالات متحده ضروری هستند. واشنگتن بخش عمده‌ای از مواد حیاتی خود را وارد می‌کند و زنجیره‌های تأمین خود را در معرض فشار خارجی قرار می‌دهد. در سال ۲۰۲۵، دولت ترامپ محدودیت‌های تجاری را تشدید و چندین کشور تأمین‌کننده کلیدی را تحت تأثیر قرار داد. این رویکرد سیاسی، زنگ خطر را به صدا درآورده است، زیرا تعرفه‌های بی‌ملاحظه می‌تواند با مختل کردن دسترسی به واردات ضروری بدون جایگزین‌های داخلی، امنیت تأمین را تضعیف کند.البته پیامد بالقوه می‌تواند ویرانگر باشد، زیرا هرگونه توقف یا کاهش ناگهانی در واردات مواد معدنی حیاتی، صنایع غیرنظامی و نظامی را متوقف و تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی ایالات متحده است.
از همین روی، در آوریل ۲۰۲۵، ترامپ به وزارت بازرگانی دستور داد تا تحقیقات خود در این زمینه را آغاز کند. این تحقیق ارزیابی می‌کند که آیا الگوی فعلی واردات مواد معدنی حیاتی تهدیدی برای امنیت ملی ایالات متحده محسوب می‌شود یا خیر. نتیجه مشخص خواهد کرد که آیا تعرفه‌های بیشتر بر واردات مواد معدنی حیاتی در چارچوب سیاست تعرفه‌ای اعمال می‌شود یا خیر.
رقابت آمریکا و چین بر سر منابع کمیاب
عناصر خاکی کمیاب و مواد معدنی ضروری، محور اصلی رقابت راهبردی بین واشنگتن و پکن هستند. برای دهه‌ها، این مواد به عنوان کالا معامله و اهمیت آن‌ها دست کم گرفته می‌شد. این رضایت خاطر ناگهان در سال ۲۰۱۰ پایان یافت، زیرا چین از برتری خود در بازار برای قطع صادرات تنگستن و مولیبدن به دلیل اختلاف با ژاپن بهره گرفت. این امر به عنوان یک زنگ خطر عمل کرد و نشان داد که می‌توان از مواد معدنی حیاتی در رقابت قدرت‌های بزرگ به عنوان سلاح استفاده کرد. از آن زمان، پکن در استفاده از موقعیت برتر خود در زنجیره تأمین جهانی به عنوان اهرم نفوذ تردید نکرده است. بطوریکه در آوریل ۲۰۲۵، در پاسخ به تعرفه‌های ایالات متحده، چین دور جدیدی از محدودیت‌های صادراتی را اعلام کرد که هفت عنصر خاکی کمیاب و آهنرباهای دائمی مرتبط با آن‌ها را شامل می‌شد. این اقدام نشان می‌دهد که این منابع بخش مهمی از راهبرد امنیت ملی هستند. برای ایالات متحده، غلبه بر این وابستگی به سنگ بنای راهبرد بزرگ تبدیل شده است.
در مجموع، تهدیدهای ایالات متحده کاملا واضح هستند و شامل غلبه بر برتری چین یک ضرورت راهبردی برای واشنگتن در دهه‌های آینده است. زیرا بدون اقدام قاطع و سرمایه‌گذاری پایدار، ایالات متحده خود را در معرض انواع فشار زنجیره تأمین قرار می‌دهد که چین تمایل خود را به بهره‌برداری از آن نشان داده است.
منبع: ژئوپلیتیکال مانیتور
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
