مسیر اقتصاد/ از اوایل دهه ۹۰، تجارت ایران و عراق شروع به رشد و توسعه کرد. مواردی مانند توجه به توسعه صادرات غیر نفتی، صادرات برق و گاز، بهبود روابط ایران و عراق، گذر از دوران صدام و اشغال عراق توسط آمریکا و… موجب شد تا به مرور تجارت دو کشور افزایش یافته و در سال ۱۴۰۳ به حدود ۱۲.۵ میلیارد دلار برسد. مرور آمارهای تجارت دو کشور، فراز و فرودهای روابط تجاری را آشکار می‌کند.
رشد صادرات به عراق به کمک فروش گاز
علی رغم موانع مختلف ایجاد شده بر سر راه صادرات ایران به عراق، میزان صادرات به این کشور به صورت پایدار ادامه داشته و مقداری رشد را نیز تجربه کرده است.
البته با توجه به اینکه از سال ۱۳۹۷ صادرات گاز به عراق آغاز شده، تفکیک آمار صادرات گاز از سایر کالاها را باید در نظر گرفت. با عنایت به این مسئله مشخص می‌شود سال ۱۳۹۷ رکورد صادرات ایران به عراق شکسته شده و پس از آن تا پیش از سال گذشته، صادرات به عراق بدون احتساب گاز، به رکورد سال ۱۳۹۷ نرسیده بود.
این افزایش در حالیست که بررسی آمارهای صادرات ایران به عراق و همچنین میزان کل واردات این کشور حاکی از آن است که طی سال‌های گذشته، سهم کالاهای ایرانی از بازار عراق همواره در حال کاهش بوده است.
کاهش ۶۰ درصدی سهم ایران از بازار عراق در غیاب زیرساخت‌های مالی
رشد صادرات علی رغم افزایش موانع
از سال ۱۳۹۷ موانع مختلفی در صادرات ایران به عراق، هم از سمت ایران و هم از سمت مقابل ایجاد شده است. ابتدای آن سال با خروج آمریکا از برجام موانع مختلفی پیش روی تجارت خارجی قرار گرفت.
همچنین از سال ۱۳۹۷، تعدادی از صادرکنندگان به دلیل صادرات ریالی و یا عدم بازگشت ارزهای صادراتی، دچار مشکلات حقوقی شده و صادرات آنها به عراق متوقف شد.
از سوی دیگر در عراق نیز تغییراتی اتفاق افتاد که موجب محدودیت‌هایی در صادرات به این کشور شد. برای مثال بانک مرکزی عراق سامانه الکترونیکی خرید دلار را به منظور تخصیص ارز دولتی برای واردات به این کشور راه‌اندازی کرد. در این سامانه برای واردات از ایران ارز تخصیص پیدا نمی‌کند و در نتیجه تجار عراقی باید به بازار غیررسمی مراجعه کرده و با نرخ‌های بالاتر، ارز مورد نیاز برای واردات از ایران را تأمین کنند. همچنین عراق واردات برخی کالاها را به صورت دائمی یا موقت ممنوع کرده است که خود مانع مهمی برای صادرات به این کشور ایجاد کرده است.
با این حال گفتنی است بررسی میزان صادرات ایران به عراق در مقایسه با کل واردات این کشور نشان می‌دهد سهم ایران از بازار عراق طی سه سال گذشته با کاهش جدی مواجه شده است؛ به‌طوری که در سال گذشته علی‌رغم صادرات ۱۲ میلیارد دلاری ایران به عراق، سهم ایران از بازار این کشور تنها ۱۳.۷ درصد بوده است که در مقایسه با سهم ۲۱.۸ درصدی در سال ۱۴۰۰، کاهش ۶۰ درصدی را نشان می‌دهد.[۱]
بهبود ارزش کالاهای صادراتی
داده‌های وزنی صادرات به عراق نشان‌دهنده ثبات نسبی وزن صادرات به این کشور هستند. در سال ۱۴۰۳ به رغم رشد ارزش صادرات کالایی، وزن صادرات نسبت به سال ۱۴۰۲ کاهش یافته است. این مسئله بیانگر افزایش ارزش نسبت به وزن کالاهای صادراتی به این کشور است.
ناترازی تجارت ایران و عراق رفع می‌شود؟
کالای اصلی صادراتی عراق نفت و عمده صادرات غیر نفتی این کشور نیز فراورده‌های نفتی است. در نتیجه در حال حاضر تولیدات عراق جز سبد وارداتی ایران نیست. تا سال ۱۴۰۰ واردات از این کشور حتی به ۱۵۰ میلیون دلار در سال نیز نرسیده بود. در سال ۱۴۰۰ حدود ۱ میلیارد دلار از مطالبات ایران از عراق صرف واردات کالاهای اساسی به واسطه این کشور شد و رکورد واردات از این کشور را ثبت کرد.
در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ نیز به ترتیب ۳۴۶ و ۲۴۰ میلیون دلار از واردات، طلا بوده است که به منظور رفع تعهد ارزی انجام شده است. گفتنی است هر دوی واردات کالای اساسی و طلا تنها به واسطه‌گری شرکت‌های بازرگانی عراقی بوده و این کشور تولیدکننده این کالاها نیست.
وزن واردات از عراق، با توجه به اطلاعات ارائه شده تنها در سال ۱۴۰۰ به میزان قابل توجهی رسیده است که ناشی از واردات کالاهای اساسی و وزن بالای آنها است. واردات طلا از عراق در سال ۱۴۰۲ حدود ۵.۴ تن و در سال ۱۴۰۳ حدود ۳.۲ تن بوده است.
پی‌نوشت:
[۱] مسیر اقتصاد؛ شناسه گزارش: ۲۰۷۲۴۱
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
