مسیر اقتصاد/ صنعت برق به عنوان یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های زیرساختی، نقش کلیدی در رشد اقتصادی و توسعه پایدار کشور ایفا می‌کند. با این حال، این صنعت به شدت در معرض تهدیدات ژئوپولتیک قرار دارد که تأثیرات عمیق و گسترده‌ای بر جذب سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌های جدید بر جای می‌گذارد. با حمله رژیم صهیونیستی، این تهدیدهای ژئوپولتیک معنای جدیدی گرفته‌اند و تهدید حمله به زیرساخت‌های اساسی کشور، علاوه بر شرایط تحریم و فشار اقتصادی، ریسک سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی را بیش از پیش افزایش داده است.
افزایش تهدید ژئوپولتیک، منجر به کاهش اعتباردهی بانک‌ها و مؤسسات مالی به بخش خصوصی می‌شود. این کاهش اعتباردهی منجر به دشواری تأمین مالی پروژه‌های سرمایه‌بر مانند طرح‌های زیرساختی می‌شود. تامین مالی پروژه‌های زیرساختی نیازمند منابع مالی بلندمدت و قابل اتکا است. وقتی ریسک ژئوپولتیک بالا می‌رود، بانک‌ها و سرمایه‌گذاران خصوصی تمایل کمتری به اعطای وام یا سرمایه‌گذاری دارند و نرخ بهره نیز ممکن است افزایش یابد.
شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران در شرایط ریسک ژئوپولتیک غالباً تصمیمات سرمایه‌گذاری خود را به تعویق می‌اندازند یا حتی پروژه‌های بزرگ را لغو می‌کنند. این موضوع مخصوصاً در طرح‌های زیرساختی که افق زمانی بلندمدت و هزینه‌های اولیه بالایی دارند، تشدید می‌شود و باعث کاهش رشد اقتصادی و رکود سرمایه‌گذاری می‌گردد. ریسک‌های ژئوپولتیک باعث خروج سرمایه از کشور و کاهش جریان ورودی سرمایه خارجی می‌شود. پروژه‌های زیرساختی که به سرمایه‌گذاری خارجی وابسته‌اند، بیشترین آسیب را می‌بینند. در دوران ریسک ژئوپولتیک، علاوه بر کاهش عرضه اعتبار، تقاضا نیز کاهش می‌یابد چون مصرف‌کنندگان و بنگاه‌ها تمایل کمتری به خرید کالاهای بادوام یا شروع پروژه‌های جدید دارند.
هدایت منابع مالی به سمت پایدارسازی شبکه و مدیریت ریسک در شرایط جنگی
در این شرایط، دولت و بخش خصوصی ناگزیرند منابع مالی و مدیریتی خود را به سمت مدیریت ریسک‌ها و پایدارسازی شبکه برق سوق دهند که ممکن است از منابع قابل تخصیص به توسعه و نوسازی زیرساخت‌ها بکاهد. همچنین، افزایش نرخ تورم و نوسانات ارزی در کشور، هزینه‌های عملیاتی و سرمایه‌ای پروژه‌های برق را به شدت افزایش داده و پیش‌بینی‌پذیری بازگشت سرمایه را کاهش داده است.
در کنار این چالش‌ها، بازار برق ایران با مشکلات ساختاری مانند تعرفه‌های پایین، تاخیر در پرداخت مطالبات نیروگاه‌ها و شرکت‌های پیمانکار و نبود سیاست‌های حمایتی پایدار روبروست. این عوامل نیز به نوبه خود، انگیزه سرمایه‌گذاری بلندمدت در صنعت برق را کاهش می‌دهند.
برای غلبه بر این موانع و کاهش تأثیر تهدیدهای ژئوپولتیک، راهکارهای زیر ارائه می‌شود:
- دخالت فعال دولت و حمایت مالی مستقیم: در این شرایط دولت می‌تواند با اعطای تسهیلات مالی خاص، تضمین وام‌ها، کاهش نرخ بهره و ارائه تسهیلات بازپرداخت بلندمدت، انگیزه سرمایه‌گذاری را حفظ کند. ایجاد صندوق‌های حمایت از پروژه‌های زیرساختی یا استفاده از بانک‌های توسعه‌ای دولتی می‌تواند دسترسی به منابع مالی را در شرایط بحرانی حفظ کند.
- تقویت شفافیت و پیش‌بینی‌پذیری سیاست‌های اقتصادی: با ایجاد محیطی شفاف و قابل پیش‌بینی در سیاست‌گذاری اقتصادی و مالی، می‌توان بخشی از ریسک ادراک‌شده توسط سرمایه‌گذاران را کاهش داد. ارتباط مؤثر و اطلاع‌رسانی شفاف از سوی دولت درباره اقدامات مقابله با تهدیدها، نقش کلیدی دارد.
- تنوع‌بخشی به منابع مالی و جذب سرمایه خارجی: تلاش برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و استفاده از منابع مالی بین‌المللی، به ویژه از صندوق‌های توسعه چندجانبه و مؤسسات مالی بین‌المللی، می‌تواند ریسک تأمین مالی داخلی را کاهش دهد. استفاده از ابزارهای مالی جدید نظیر اوراق مشارکت زیرساختی با تضمین دولت نیز توصیه می‌شود.
- افزایش تاب‌آوری پروژه‌ها از طریق مدیریت ریسک: شرکت‌ها باید برنامه‌های مدیریت ریسک جامع داشته باشند؛ برای مثال، نگهداری نقدینگی کافی، بیمه پروژه‌ها و پوشش ریسک‌های سیاسی و ژئوپولتیک؛ همچنین استفاده از قراردادهای EPCF (مهندسی، تدارک، ساخت و تأمین مالی) با مشارکت شرکت‌های معتبر بین‌المللی می‌تواند ریسک عملیاتی و مالی را کاهش دهد.
- تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی: همکاری با کشورها و سازمان‌های منطقه‌ای برای ایجاد ثبات سیاسی و اقتصادی و کاهش تنش‌های ژئوپولتیک می‌تواند به جذب سرمایه کمک کند.
توسعه نیروگاه‌های خورشیدی، یک سرمایه‌گذاری زیرساختی با تهدید پایین
نیروگاه‌های خورشیدی در شرایط بی‌ثباتی ژئوپولیتیک از اهمیت استراتژیک ویژه‌ای برخوردار می‌شوند. این نیروگاه‌ها به دلیل ماهیت غیرمتمرکز خود، انعطاف‌پذیری بیشتری در برابر تهدیدات امنیتی دارند. برخلاف نیروگاه‌های بزرگ متمرکز که اهداف آسان‌تری برای حملات محسوب می‌شوند، نیروگاه‌های خورشیدی می‌توانند به صورت پراکنده در نقاط مختلف احداث شوند و در صورت آسیب به بخشی از سیستم، سایر بخش‌ها همچنان به تولید برق ادامه دهند.
کاهش وابستگی به گاز و سوخت مایع که از طریق توسعه نیروگاه‌های خورشیدی حاصل می‌شود، در شرایط ناترازی انرژی و تهدید هدف قرار گرفتن میادین گازی و پالایشگاه‌ها، اهمیت دوچندان می‌یابد. این نیروگاه‌ها با استفاده از انرژی رایگان خورشید، وابستگی به سوخت را کاهش می‌دهند و امنیت انرژی کشور را تقویت می‌کنند.
در نهایت، با توجه به چالش‌های پیش‌روی صنعت برق ایران از جمله تهدیدات ژئوپولتیک، تحریم‌ها و مشکلات ساختاری، به‌کارگیری راهکارهای نوین مالی و فناورانه ضروری به نظر می‌رسد. حمایت‌های هدفمند دولتی، جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی از طریق مکانیزم‌های خلاقانه، توسعه نیروگاه‌های خورشیدی غیرمتمرکز و استفاده از مدل‌های مالی نوآورانه می‌تواند تاب‌آوری این صنعت حیاتی را افزایش دهد.
منبع:
Lu, Z., Gozgor, G., Huang, M., & Lau, C. K. M. (2020). The Impact of Geopolitical Risks on Financial Development: Evidence from Emerging Markets. Journal of Competitiveness, ۱۲(۱), ۹۳–۱۰۷. https://doi. org/10.7441/joc.2020.01.06
انتهای پیام/ انرژی
