به گزارش مسیر اقتصاد پایانه‌های مرزی به عنوان مبادی خروجی و ورودی مجاز کشور از جهت تسهیل و تسریع تجارت و بهره‌گیری از فرصت‌های اقتصادی و تجاری فرامرزی موثر هستند. در واقع پایانه‌های مرزی پل ارتباطی با اقتصاد بین‌الملل بوده و موجب گسترش و تعمیق روابط اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی میان کشورها می‌شود.
با این حال بررسی شاخص‌های مختلف آماری و شواهد میدانی، حاکی از وضعیت نامطلوب کشور در زمینه مدیریت پایانه‌های مرزی بوده و عمدتا جریان تجارت خارجی ایران با کُندی و ایستایی مواجه می‌شود.
افت شدید ایران در شاخص عملکرد لجستیک
در غیاب شاخص‌های داخلی، شاخص عملکرد لجستیک[۱] (LPI) به عنوان یکی از شاخص‌های معتبر بین‌المللی منتشر شده از سوی بانک جهانی جهت سنجش و مقایسه عملکرد زنجیره تامین و وضعیت علمکرد لجستیک کشورهای مختلف در سراسر جهان به کار می‌رود. این شاخص که به وسیله نظرسنجی از اپراتورهای لجستیک و داده‌های عملکرد کشورها تهیه شده، شامل شش زیرشاخص «شاخص کارایی فرآیند گمرکی»، «شاخص وضعیت زیرساخت‌ها»، «شاخص قیمت رقابتی»، «شاخص کیفیت خدمات لجستیکی»، «شاخص پیگیری و رهگیری» و «شاخص تحویل به‌موقع» می‌شود.
مطابق داده‌های بانک جهانی رتبه ایران در شاخص جهانی عملکرد لجستیک در سال ۲۰۲۳ برابر ۱۲۳ از میان ۱۳۸ کشور بوده است و تنها ۸ کشور وضعیت بدتری نسبت به ایران در حوزه لجستیک داشتند، این رتبه در سال ۲۰۱۸ برابر ۶۴ بود و از آن زمان تاکنون افت شدیدی را تجربه کرده است.[۲]
کسب رتبه ۱۱۰ در زمینه کارایی فرآیندهای گمرکی
در میان بخش‌های مختلف شاخص عملکرد لجستیک، «شاخص کارایی فرآیند گمرکی» با سنجش مولفه‌های سرعت، سادگی و پیش‌بینی‌پذیری تشریفات گمرکات کشور معیار مناسبی برای سنجش وضعیت پایانه‌های مرزی محسوب می‌گردد.
مطابق جدول ذیل، رتبه کشور ایران در زیرشاخص‌های مختلف عملکرد لجستیک در مقایسه تطبیقی با کشورهای مختلف آلمان، امارات، ژاپن، کره جنوبی و ترکیه با فاصله زیادی قرار گرفته است.
ارزیابی زمانی فرآیندهای لجستیکی در پایانه‌های مرزی
شاخص سهولت کسب و کار یکی دیگر از ابزارهایی است که زمان و هزینه‌های مربوط به فرآیند لجستیکی صادرات و واردات کالا را ثبت می‌کند. بخش‌های مرتبط با مقوله مرزهای کشورها شامل سه مورد می‌شود. اول؛ بررسی اسنادی، اخذ، تهیه و ارائه مدارک در حین حمل و نقل، ترخیص، بازرسی و حمل و نقل بندری یا مرزی در کشور مبدا. دوم؛ بازرسی درون مرزها یا بنادر. سوم؛ حمل و نقل داخلی شامل بارگیری یا تخلیه محموله در انبار/ بندر/ مرز.
بدین ترتیب سه بخش فوق در رویه‌های صادرات و واردات یک محموله کالا در کشورهای مختلف اندازه‌گیری و محاسبه می‌گردد. آخرین آمار این شاخص در سال ۲۰۲۰ ارائه شده است. بر اساس جدول ذیل، وضعیت ایران در مقایسه با سایر کشورهای شمال آفریقا، غرب آسیا و کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی فاصله معناداری از منظر زمان و هزینه‌های بررسی دارد که بر وخامت مسئله ایستایی و لزوم روان‌سازی عبور ناوگان تاکید می‌کند
دامنه تاثیرات ایستایی ناوگان در پایانه‌های مرزی کشور
بر اساس گزارش‌های بین‌المللی تهیه شده پیرامون هزینه‌ی زمان تجارت در کشورهای غرب آسیا، به ازای هر روز افزایش مدت زمان سیر کالا از مقصد تا مبدا معادل ۱ درصد تعرفه در حالت واردات و ۰.۴ درصد تعرفه در حالت صادرات ارزیابی شده است. بنابراین دامنه تاثیرات ایستایی ناوگان در پایانه‌های مرزی، از یک سو هزینه‌های دموراژ ناوگان، رکود سرمایه و نااطمینانی زمان تحویل کالا را شامل می‌شود و از سوی دیگر افزایش قیمت مواد اولیه، تشدید عدم قطعیت در زنجیره تامین و هزینه‌های تولید دربرمی‌گیرد.
منابع و پی‌نوشت
[۱] Logistics Performance Index
[۲] Calculating Tariff Equivalents for Time in Trade, USAID, 2007
گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «آسیب‌شناسی مسئله کُندی عبور ناوگان در پایانه‌های مرزی (مطالعه موردی مرز بازرگان)»؛ اردیبهشت ۱۴۰۴
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
