مسیر اقتصاد/ تأمین پایدار و آسان محصولات پتروشیمیایی از چالش‌های اساسی صنایع پایین‌دستی کشور است. با این حال، عرضه بورسی محصولات پتروشیمیایی بعضاً با قیمتی بالاتر از نرخ‌های جهانی، همراه با فروش در بازارهای غیرشفاف و تحمیل هزینه‌های اضافی ناشی از واسطه‌گری، موجب افزایش غیرمنطقی هزینه تولید و در نتیجه رشد قیمت محصولات نهایی و مصرفی شده است.
۵۶ درصد محصولات پتروشیمی به صنایع پایین‌دستی عرضه می‌شود
بررسی سازِکارهای تأمین محصولات پتروشیمیایی در صنایع پایین‌دستی کشور نشان می‌دهد که برخلاف اغلب مدل‌های تأمین محصولات پتروشیمیایی در جهان که بر مبنای قراردادهای مستقیم میان صنایع پایین‌دستی و مجتمع‌های پتروشیمی بنا شده است؛ شاکله اصلی سازِکار تأمین این محصولات در ایران بر عرضه از طریق بورس کالا و انرژی استوار است.
سهم هر یک از مسیرهای عرضه در فروش داخلی محصولات پتروشیمیایی طی سال ۱۴۰۲، که در نمودار زیر قابل مشاهده است، نشان‌دهنده اهمیت و نقش کلیدی این سازِکار در نظام توزیع محصولات پتروشیمیایی کشور است.
مطابق نمودار فوق، طی سال ۱۴۰۲، از مجموع ۴۲.۱ میلیون تن محصول نهایی تولید شده، ۳۰ درصد آن معادل ۱۲.۷ میلیون تن در بازارهای داخلی فروخته شده است که ۷ میلیون تن از این مقدار در بورس کالا و انرژی به فروش رسیده و بورس کالا و انرژی با در اختیار داشتن سهمی نزدیک به ۵۶ درصد از مسیرهای فروش داخلی، بخش عمده‌ای از معاملات محصولات پتروشیمیایی را در بر گرفته است.
ارزش فروش محصولات پتروشیمیایی در هر یک از مسیرهای اشاره شده نیز در نمودار زیر آورده شده است.
مطابق نمودار فوق، ارزش محصولات در بازار داخل نشان‌دهنده سهم ۶۵ درصدی و معادل ۷ میلیارد دلاری بورس کالا و انرژی، ۰.۵ میلیارد دلاری جهاد کشاورزی و همچنین ۱.۸ میلیارد دلاری شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و شرکت ملی گاز ایران از مجموع ارزش ۱۰.۷ میلیارد دلاری فروش محصولات پتروشیمی در بازار داخل بوده است.
با توجه به نقش محوری بورس کالا در تأمین محصولات پتروشیمیایی مورد نیاز صنایع پایین‌دستی، هرگونه بازتعریف سازِکار تأمین این محصولات، در ابتدا نیازمند شناخت نظام سهمیه‌بندی، بررسی فرایند عرضه بورسی و سپس آسیب‌شناسی این سازِکار است.
نظام سهمیه‌بندی خرید محصولات پتروشیمیایی
تعداد قابل توجهی از محصولات پتروشیمیایی که در بستر بورس کالا مورد معامله قرار می‌گیرند، اصطلاحاً جزء محصولات بهین‌یابی هستند؛ به این معنی که متقاضیان خرید این محصولات، نیازمند دریافت سهمیه بهین‌یاب از وزارت صنعت، معدن و تجارت هستند.
سهمیه بهین‌یاب به مقداری از محصولات پتروشیمیایی اطلاق می‌شود که یک تولیدکننده یا واحد تولیدی قادر به خرید آن در بورس کالای ایران طی مدت زمان معینی، به طور سالانه یا ماهانه است. این سهمیه‌ها توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت تخصیص و در سامانه بهین‌یاب این وزارتخانه ثبت و به بورس کالا نیز ارسال می‌شود.
تخصیص سهمیه باید با توجه به مواردی مثل دارا بودن کد پروانه بهره برداری مرتبط، حصول اطمینان از وجود ماشین آلات در واحد صنعتی متقاضی دریافت سهمیه، اطمینان از فعال بودن واحد تولیدی و همچنین ظرفیت واحد تولیدی انجام شود.
عرضه بورسی محصولات پتروشیمی؛ از اطلاعیه عرضه تا تالار پتروشیمی
طبق رویه‌های بورس کالا، پتروشیمی‌ها برای عرضه محصولات خود، ابتدا باید شرایط عمومی عرضه کالای داخلی شرکت خود را در قالب اطلاعیه عرضه منتشر کنند. این اطلاعیه معمولاً شامل مواردی نظیر هزینه انبارداری، مسائل مالی، مدارک لازم و شرایط تحویل است که شرایط تحویل نیز نکاتی مانند محل تحویل، ویژگی‌های کیفی کالا و نوع بسته‌بندی را شامل می‌شود.
صنایع پایین‌دستی دارای سهمیه بهین‌یاب پس از مشاهده اطلاعیه عرضه، فرم ثبت سفارش را نزد کارگزار تکمیل می‌کنند و پس از واریز حداقل سپرده مورد نیاز معامله به حساب کارگزار نزد اتاق پایاپای، سفارش مشتری توسط کارگزار به تالار معاملات انتقال می‌یابد و در نهایت، متقاضیان حائز شرایط در زمان عرضه برای خرید محصول رقابت کرده و در صورت موفقیت در رقابت، قرارداد میان پتروشیمی و صنعت پایین‌دستی منعقد می‌گردد.
عمده عرضه بورسی محصولات پتروشیمیایی، در تالار پتروشیمی بورس کالا و بخشی از آن که فرآورده‌های هیدروکربوری را شامل می‌شود در بورس انرژی انجام می‌شود. فرایند عرضه در بورس کالا دربرگیرنده ۴ مرحله پیش‌گشایش، حراج، رقابت و نظارت است. روش‌های معاملاتی موجود در بورس کالا برای معاملات محصولات پتروشیمیایی نیز شامل قراردادهای نقدی، نسیه و سلف است.
منبع: گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «آسیب‌شناسی سازِکار تأمین محصولات پتروشیمیایی از بورس کالا»
انتهای پیام/ انرژی
