مسیر اقتصاد/ استفاده ابزاری از بخش مالی جهان به سنگ بنای سیاست خارجی ایالات متحده تبدیل شده است. در کانون این سیاست، کنترل واشنگتن بر انجمن جهانی ارتباطات مالی بین بانکی (سوئیفت) قرار دارد که روزگاری یک پلتفرم بی‌طرف محسوب می‌شد اما اکنون آشکارا برای اجرای تحریم‌های غربی و منزوی کردن دشمنان مورد استفاده قرار می‌گیرد. هرچند دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، کشورهای حذف کننده دلار را به مجازات اقتصادی تهدید کرده، اما ۱۰۰ روز نخست ریاست جمهوری او شاهد شدیدترین کاهش ارزش این ارز از زمان دوران نیکسون بود. این امر در راستای تلاش فزاینده کشورها برای کاهش وابستگی به زیرساخت‌های مالی تحت کنترل ایالات متحده کلید خورده است. امروزه، ائتلافی رو به گسترش از کشورها در حال رویگردانی از دلار آمریکا و شبکه سوئیفت هستند و سیستم‌های مالی جدیدی را پذیرفته‌اند که فراتر از دسترس واشنگتن عمل می‌کند.
تبدیل سوئیفت به ابزار جنگ اقتصادی
سوئیفت یک بانک یا پردازشگر پرداخت نیست؛ بلکه پلتفرم پیام‌رسانی است که به مؤسسات مالی اجازه می‌دهد دستورالعمل‌های تراکنش امن را به آن سوی مرزها ارسال کنند. جذابیت اصلی آن در سرعت، رمزگذاری، پذیرش و استانداردسازی تقریباً جهانی آن نهفته است. در دهه‌های اخیر، بانک‌ها در کشورهای مختلف، که با زبان‌ها و ارزهای مختلف فعالیت می‌کنند، برای انجام یکپارچه امور تجاری به آن متکی بودند. اما این امر در سال ۲۰۰۶ مخدوش شد، زیرا اعلام شد که سوئیفت مخفیانه داده‌های تراکنش‌ها را به عنوان بخشی از برنامه ردیابی تأمین مالی تروریسم (TFTP) در اختیار سازمان سیا و وزارت خزانه‌داری ایالات متحده قرار داده است. این امر به نوعی همچنان ادامه دارد و آژانس امنیت ملی ایالات متحده پیام‌های سوئیفت را رصد می‌کند.
سپس در سال ۲۰۱۲، سیاستمداران تندروی دو حزب ایالات متحده در چارچوب گروه «اتحاد علیه ایران هسته‌ای» (UANI) به سوئیفت فشار آوردند تا روابط خود را با تهران قطع کند و آن را به نقض تحریم‌های ایالات متحده و اتحادیه اروپا متهم کردند. سوئیفت نیز به سرعت از این درخواست پیروی کرد. اما هنگامی که فعالان فلسطینی خواستار اقدام مشابه در قبال اسرائیل به دلیل جنایات جنگی شدند، این درخواست نادیده گرفته شد. در ادامه این روند، سوئیفت کره شمالی را در سال ۲۰۱۷ و روسیه را در سال ۲۰۲۲ از این شبکه خارج کرد. پیام این اقدامات واضح است؛ سوئیفت دیگر بی‌طرف نیست و به ابزار جنگ اقتصادی تبدیل شده است.
برپایی معماری جدیدی مالی در جنوب جهانی
قطع ارتباط با سوئیفت می‌تواند یک شبه اقتصاد را فلج کند. بانک‌ها منزوی می‌شوند و حتی قادر به ارسال یا دریافت پرداخت‌ها با شرکای غیرغربی نیستند. در واقع، تجارت متوقف می‌شود. اما این تاکتیک در حال شکست است. پس از تهدید غرب علیه روسیه در سال ۲۰۱۴، روسیه پلتفرم خود را توسعه داده و سیستم انتقال پیام‌های مالی (SPFS) را در سال ۲۰۱۷ راه‌اندازی کرد. امروزه، این سیستم شامل ۱۷۷ موسسه خارجی از ۲۵ کشور است.
ایران نیز در سال ۲۰۲۳ اعلام کرد که ادغام سیستم‌های ارتباطی و انتقال بین بانکی با روسیه را آغاز کرده است، اکنون نیز در حال کار بر روی زیرساخت پیام‌رسانی مالی خود است که با نام مدیریت خودکار ارز و گزارش‌دهی مبادله (ACUMER) شناخته می‌شود.
اما بزرگترین چالش برای سوئیفت از سوی کشورهای تحریم‌شده نیست، بلکه از سوی قدرت‌های نوظهوری است که دشمنی آینده ایالات متحده را پیش‌بینی می‌کنند. چین سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی (CIPS) را در سال ۲۰۱۵ راه‌اندازی کرد. اگرچه هنوز برای بسیاری از تراکنش‌ها از سوئیفت استفاده می‌کند، اما CIPS لایه پیام‌رسانی ویژه خود را دارد که تجارت بدون وقفه با روسیه و سایر شرکا را امکان‌پذیر می‌کند. تقریباً ۴۸۰۰ بانک اکنون در CIPS مشارکت دارند که این رقم حدود نیمی از کل SWIFT است.
در این راستا بلوک بریکس در سال ۲۰۱۸ توسعه «بریکس پی» را آغاز کرد. باید توجه داشت که این بلوک اکنون از نظر اندازه اقتصادی از گروه ۷ پیشی گرفته و بیش از یک سوم اقتصاد جهان را تشکیل می‌دهد. بریکس‌پی پرداخت‌های آزمایشی را در سال ۲۰۱۹ آغاز کرد و در اکتبر ۲۰۲۴ از حمایت کامل چین برخوردار شد. اگرچه هنوز در مرحله آزمایشی قرار دارد، اما مقیاس بالقوه، آن را به جدی‌ترین رقیب سوئیفت تبدیل کرده است.
سرایت دلارزدایی به شرکای ایالات متحده
اما کنار گذاشتن سوئیفت دیگر محدود به دشمنان آمریکا نیست. در سال ۲۰۲۲، اتحادیه کشورهای جنوب شرقی آسیا (آسه آن)، بلوکی متشکل از ۱۰ کشور عمدتاً شریک آمریکا با ۶۰۰ میلیون نفر جمعیت، طرح اتصال پرداخت منطقه‌ای (RPC) را راه‌اندازی کرد. این طرح از سیستم‌های پرداخت ملی مانند PayNow سنگاپور و PromptPay تایلند برای فعال کردن انتقال مستقیم بدون تکیه بر سوئیفت استفاده می‌کند.
پیش از این، تراکنش‌های فرامرزی بین کشورهای عضو آسه‌آن نیازمند تبدیل به دلار آمریکا بود. برای مثال، اگر کسی از سنگاپور به فیلیپین پول ارسال می‌کرد، دلار سنگاپور به دلار آمریکا تبدیل و سپس دلار آمریکا به پزوی فیلیپین تبدیل می‌شد. با RPC، چنین تبدیل‌هایی حذف، هزینه‌ها کاهش و کارایی افزایش می‌یابد. در همان سال، اتحادیه آفریقا سیستم پرداخت و تسویه حساب پان-آفریقایی (PAPSS) را راه‌اندازی کرد که سوئیفت و واسطه دلار را نیز حذف می‌کند. این انقلاب آرام در میان شرکای واشنگتن، نشان دهنده یک تغییری عمیق‌تر است مبنی بر اینکه حتی متحدان واشنگتن نیز از سیاسی شدن سوئیفت نگران هستند.
شکستن انحصار سوئیفت توسط روسیه و چین
با وجود این روند، سوئیفت بزودی ناپدید نخواهد شد. اما بسیاری از موسسات از آن به همراه جایگزین‌های دیگر برای به حداکثر رساندن دسترسی به بازار استفاده می‌کنند. گسترش سیستم‌های پیام‌رسانی جدید، گزینه‌های بیشتری برای اعمال حاکمیت اقتصادی به کشورها ارائه می‌دهد. در سال ۲۰۱۲، ایران برای دور زدن تحریم‌ها ناگزیر روی به مبادلات تهاتری آورد. امروزه، این کشور می‌تواند از طریق CIPS با چین و از طریق SPFS با روسیه تجارت کند. با افزایش تعداد کشورهای استفاده‌کننده از سیستم‌های مشابه، تأثیر هرگونه ممنوعیت سوئیفت در آینده به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.
این امر نقاط قوت کلیدی سوئیفت را تضعیف می‌کند. قدرت واقعی سوئیفت در اثر شبکه‌ای آن نهفته است، یعنی فعال بودن شبکه در گروه فراگیری آن است. اما با هر قطع ارتباط به دلیل انگیزه‌های سیاسی، این شبکه کوچک‌تر می‌شود. در مقابل، CIPS چین هیچ سابقه‌ای از تحریم‌های گسترده ندارد و از همین روی، آن را به گزینه‌ای امن‌تر برای کشورهایی تبدیل می‌کند که به دنبال ثبات مالی هستند.
کاهش سلطه دلار در بازارهای مالی
افول سوئیفت با تضعیف نقش جهانی دلار آمریکا همراه است. چون واشنگتن می‌تواند هر کشوری را که سعی در کنار گذاشتن دلار در معاملات خود دارد، مجازات کند. اما به محض نابودی این اهرم توسط سیستم‌های جایگزین، کشورها می‌توانند ارزهای تجاری دیگری را بررسی کنند. علاوه بر این، پلتفرم‌های مانند RPC وابستگی به ارزهای واسطه‌ای را به طور کلی کاهش می‌دهند.
همچنین، چین و عربستان سعودی اکنون در حال بررسی تجارت مبتنی بر رنمینبی (یوآن)، پول چین، هستند. این تغییر در دوران اوج قدرت سوئیفت که دلار بر آن تسلط داشت، غیرقابل تصور بود. البته، برتری مالی ایالات متحده یک شبه از بین نخواهد رفت. اما ظهور سریع سیستم‌های پیام‌رسانی موازی نشان می‌دهد که قدرت‌های جهانی، چه دشمن و چه شریک، در حال ترسیم مسیرهایی برای خروج از مدار مالی غرب هستند.
منبع: کریدل
انتهای پیام/ اقتصاد بین‌الملل
