مسیر اقتصاد/ در سال‌های اخیر، اصطلاح «حذف دلار از مبادلات» یا تجارت با ارزهای غیردلاری به‌جای دلار آمریکا، توجه بسیاری را در بحث‌های مربوط به روابط بین‌الملل به خود جلب کرده است. این روند پس از تهدیدهای دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، علیه کشورهایی که به دنبال «حذف دلار» بودند، شدت بیشتری یافت. ترامپ همچنین بارها به کشورهای عضو بریکس در مورد پیشبرد طرح ایجاد ارز مشترک هشدار داده است.
در فوریه ۲۰۲۵، ترامپ پس از بازگشت به ریاست‌جمهوری آمریکا اعلام کرد: «کشورهای بریکس می‌خواستند دلار ما را نابود کنند. آن‌ها قصد داشتند یک ارز جدید ایجاد کنند. بنابراین، نخستین حرف من این بود که هر کشوری از بریکس که حتی نامی از نابودی دلار ببرد، با تعرفه‌ای ۱۵۰ درصدی مواجه خواهد شد و ما دیگر کالای آن‌ها را نمی‌خواهیم. در نتیجه، بریکس از هم پاشید.»
هدف کشورها از حذف دلار
روسیه و چین به‌طور جدی در پی ایجاد ساختار اقتصادی جایگزین هستند. پس از اعمال تحریم‌ها علیه روسیه به‌دنبال جنگ اوکراین، این کشور و چندین کشور دیگر بارها از «ابزارسازی دلار آمریکا» انتقاد کرده‌اند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در اجلاس بریکس در کازان گفت: «دلار به سلاح تبدیل شده است. ما واقعاً شاهد این موضوع هستیم. به‌نظر من، این یک اشتباه بزرگ از سوی کسانی است که چنین کاری می‌کنند.»
چین و روسیه، به‌همراه کشورهایی مانند ایران، از ایده ایجاد ارز مشترک بریکس نیز حمایت کرده‌اند. در رویکرد مسکو و پکن نسبت به حذف دلار و توسعه ارز جایگزین بریکس، بُعد ژئوپلیتیکی قدرتمندی وجود دارد ولی با این حال، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، به‌صراحت اعلام کرده که گروه بریکس صرفاً در حال بررسی ایجاد «سکوهای سرمایه‌گذاری مشترک» است و برنامه‌ای برای راه‌اندازی ارز مشترک ندارد.
با وجود نبود اجماع واقعی میان اعضای بریکس درباره ارز واحد، روسیه و چین پروژه‌ای با نام BRICS Pay را هدایت می‌کنند؛ سامانه‌ای پیام‌رسان برای پرداخت‌های بین‌کشوری که امکان تجارت با ارزهای محلی را میان اعضای بریکس فراهم می‌سازد.
کشورهایی چون هند، امارات، عربستان سعودی و برخی اعضای اتحادیه آسه‌آن مانند مالزی که روابط خوبی با ایالات متحده دارند نیز به تجارت غیردلاری روی آورده‌اند یا در حال بررسی این امکان هستند تا از تبعات تحریم‌های آمریکا علیه روسیه در امان بمانند. نکته قابل‌توجه اینکه تجارت کالاها، به‌ویژه نفت، با ارزهای غیر دلار در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است.
هند به‌صراحت اعلام کرده است که نه از ایجاد ارز مشترک در چارچوب بریکس حمایت می‌کند و نه قصد تضعیف دلار آمریکا را دارد. همچنین این کشور تأکید کرده که هیچ اجماعی میان اعضای بریکس برای ایجاد یک ارز واحد وجود ندارد. وزیر امور خارجه هند، در سخنرانی خود در پارلمان، اهمیت گروه بریکس را مورد تأکید قرار داد و گفت: «بریکس بستری است که در دو دهه گذشته هم در تعداد اعضا و هم در دستور کار خود رشد داشته است. تلاش ما بر این است که درک جامعه جهانی از فعالیت‌های بریکس را افزایش دهیم.»
گسترش اعضای بریکس با وجود تهدیدهای توخالی
با وجود تهدیدهای ترامپ، گروه بریکس احتمالاً در حال گسترش است. در ژانویه ۲۰۲۵، دو کشور عضو آسه‌آن، یعنی تایلند و مالزی، به‌عنوان اعضای رسمی به بریکس پیوستند. همچنین اندونزی، دیگر کشور آسه‌آن، نیز به‌عنوان عضو کامل به این گروه ملحق شد و نخستین کشور عضو آسه‌آن شد که عضویت کامل بریکس را به‌دست می‌آورد. علاوه بر آن، هشت کشور دیگر شامل الجزایر، بلاروس، بولیوی، کوبا، قزاقستان، نیجریه، ترکیه، اوگاندا و ازبکستان نیز به‌عنوان عضو به بریکس ملحق شده‌اند.
در حالی که ویتنام در مورد پیوستن به بریکس با احتیاط عمل می‌کند، فیلیپین که عضو آسه‌آن با روابط نزدیک به آمریکا است نیز در حال بررسی امکان عضویت در بریکس است.
کشورهایی که به‌دنبال سیاستی متوازن هستند و نمی‌خواهند در کشمکش‌های آمریکا و چین گرفتار شوند، در شرایط ژئوپلیتیکی و اقتصادی پرابهام کنونی که ناشی از سیاست‌های غیرقابل‌پیش‌بینی ترامپ و جنگ‌های تجاری اوست، احتمالاً بریکس را به‌عنوان یک گزینه جایگزین مورد توجه قرار می‌دهند.
بریکس به کجا می‌رود؟
برزیل که در سال ۲۰۲۵ ریاست بریکس را برعهده دارد، کشورهای مکزیک، اروگوئه و کلمبیا را برای شرکت در نشست بعدی این گروه در ژوئیه ۲۰۲۵ دعوت کرده است. رئیس‌جمهور برزیل بر اهمیت بریکس تأکید کرده و گفته است این گروه باید «تجارت ترجیحی و چندجانبه‌گرایی» را تقویت کند. او در نشست نمایندگان ارشد بریکس اظهار داشت: «توسل به یک‌جانبه‌گرایی، نظم بین‌المللی را تضعیف می‌کند. در مواجهه با قطب‌بندی تنها مسیر صحیح، دفاع مستمر از چندجانبه‌گرایی است.»
گروه بریکس احتمالاً تمرکز خود را بر چالش‌های مشترک کشورهای جنوب جهانی خواهد گذاشت. علاوه بر چالش‌های اقتصادی در آینده نزدیک، همکاری در حوزه سلامت جهانی و مسائل زیست‌محیطی نیز می‌تواند جایگاه این گروه را در سطح بین‌المللی تثبیت کند.
در پایان، اگرچه ایجاد ارز مشترک بریکس ممکن است دور از دسترس به‌نظر برسد، اما روند «کنار گذاشتن دلار» یا همان «دلارزدایی» بدون‌توجه به تهدیدهای ترامپ ادامه خواهد داشت. دولت ترامپ باید درک کند که چرا این روند در سال‌های اخیر سرعت گرفته و به دلایل ریشه‌ای آن توجه کند. با توجه به رویکرد ساده‌انگارانه ترامپ نسبت به موضوعاتی مانند تحریم‌ها و تعرفه‌ها، بعید به‌نظر می‌رسد که چنین تحلیلی صورت گیرد. گرچه بریکس در برخی موضوعات با محدودیت‌ها و عدم‌اجماع روبه‌روست، اما همچنان بستری مهم برای تقویت همکاری‌های جنوب جهانی به شمار می‌رود.
منبع: مدرن‌دیپلماسی
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
