مسیر اقتصاد/ ایران یکی از نخستین تولیدکنندگان شمش آلومینیوم در منطقه غرب آسیا محسوب می‌شود. فعالیت صنعتی در این حوزه از سال ۱۳۵۱ با راه‌اندازی کارخانه آلومینیوم اراک آغاز شد و در ادامه، واحدهای تولیدی آلومینیوم المهدی و هرمزال نیز به ظرفیت تولید کشور افزوده شدند. طی دهه‌های ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰، تولید شمش آلومینیوم عمدتاً بر پایه همین سه کارخانه ادامه یافت که در مجموع دارای ظرفیت اسمی حدود ۴۵۰ هزار تن در سال بودند. در این بازه زمانی، میزان تولید سالانه کشور – به جز در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۸ – معمولاً در محدوده ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار تن قرار داشت.
تحول اساسی در صنعت آلومینیوم ایران با بهره‌برداری از کارخانه آلومینیوم جاجرم (وابسته به شرکت آلومینای ایران) در سال ۱۳۹۸ با ظرفیت ۴۰ هزار تن و راه‌اندازی فاز نخست مجتمع آلومینیوم جنوب (سالکو، تحت مالکیت ایمیدرو) در سال ۱۳۹۹ با ظرفیت ۳۰۰ هزار تن، رقم خورد. این توسعه‌ها منجر به افزایش قابل توجه ظرفیت اسمی تولید شمش آلومینیوم کشور شد؛ به‌طوری‌که ظرفیت تولید از ۴۶۷ هزار تن در سال ۱۳۹۸ به ۷۶۷ هزار تن در سال ۱۳۹۹ ارتقا یافت.
وضعیت تولید آلومینیوم در ایران
از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸، تولید شمش آلومینیوم در ایران روندی نسبتاً باثبات را تجربه کرده و میانگین تولید سالانه در این دوره حدود ۳۳۰ هزار تن بوده است. این ثبات تا پیش از راه‌اندازی واحدهای تولیدی جدید ادامه داشت. اما با بهره‌برداری از کارخانه‌های جدید در سال ۱۳۹۹، میزان تولید با جهشی قابل توجه همراه شد و با رشدی نزدیک به ۱۰۰ درصد نسبت به سال پیش از آن، به ۴۴۷ هزار تن رسید.
در ادامه، طی سه سال اخیر و با افزایش نرخ بهره‌برداری از ظرفیت اسمی از ۵۸ درصد در سال ۱۳۹۹ به ۸۳ درصد در سال ۱۴۰۲ میزان تولید نیز روند صعودی به خود گرفت و در سال ۱۴۰۲ به سطح ۶۳۵ هزار تن رسید. این رشد، نشان‌دهنده ارتقای بهره‌وری و به‌کارگیری بهتر ظرفیت‌های موجود در صنعت آلومینیوم کشور است.
سهم بازیگران اصلی از ظرفیت اسمی آلومینیوم ایران
نمودار زیر ترکیب سهم شرکت‌ها از ظرفیت اسمی تولید آلومینیوم در ایران را نشان می‌دهد. بر اساس این نمودار، شرکت آلومینیوم جنوب (سالکو) با ۳۸٪ از ظرفیت اسمی، بزرگ‌ترین بازیگر صنعت آلومینیوم کشور به شمار می‌رود. پس از آن، شرکت آلومینیوم ایران (ایرالکو) با ۲۵٪ و آلومینیوم هرمزگان با ۱۸٪ در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند.
شرکت آلومینیوم المهدی (هرمزآل) نیز سهم ۱۴٪ دارد، در حالی که آلومینیوم جاجرم تنها ۵٪ از ظرفیت اسمی کشور را به خود اختصاص داده است. این ترکیب نشان می‌دهد که تولید آلومینیوم ایران به‌شدت متمرکز بوده و وابسته به چند شرکت بزرگ است، به‌ویژه سالکو که در سال‌های اخیر با سرمایه‌گذاری‌های جدید، نقش محوری در افزایش ظرفیت اسمی ایفا کرده است. چنین تمرکزی، در عین حال که می‌تواند بهره‌وری و مقیاس اقتصادی را افزایش دهد، از منظر ریسک عملیاتی و وابستگی به چند واحد، نیازمند توجه سیاست‌گذاران برای تنوع‌بخشی جغرافیایی و تکنولوژیکی در صنعت آلومینیوم کشور است.
راهکارهای پیشنهادی جهت توسعه پایدار صنعت آلومینیوم کشور
- یکی از چالش‌های راهبردی و مستمر این صنعت، کمبود مواد اولیه، به‌ویژه بوکسیت به‌عنوان ماده معدنی پایه و آلومینا به‌عنوان محصول میانی تصفیه‌شده است. دستیابی به اهداف تولید بلندمدت و تحقق ظرفیت‌های طراحی‌شده، منوط به حل مسئله تأمین پایدار این مواد اولیه خواهد بود. در غیر این صورت، توسعه صنعت آلومینیوم کشور با محدودیت‌های جدی مواجه خواهد شد.
- تأمین انرژی مورد نیاز برای تولید آلومینیوم یکی دیگر از چالش‌های کلیدی این صنعت به شمار می‌رود. اگرچه طی سال‌های اخیر توسعه نیروگاه‌های مجاور واحدهای تولیدی گامی مثبت در جهت پایداری انرژی بوده است، اما بهره‌گیری از منابع تجدیدپذیر می‌تواند نقش مؤثری در کاهش فشارهای انرژی ایفا کند. به عنوان نمونه، شرکت EGA امارات در سال ۲۰۲۳ موفق شد ۶۶ هزار تن از تولید خود را با استفاده از انرژی خورشیدی به انجام رساند.
- افزایش بهره‌وری از طریق نوسازی خطوط تولید، توسعه بازیافت آلومینیوم برای کاهش مصرف انرژی و هزینه‌ها نیز راهکار دیگری جهت دستیابی به توسعه پایدار در این صنعت است.
انتهای پیام/تولید
