به گزارش مسیر اقتصاد از اواخر جنگ جهانی دوم سیستم جدید پولی و مالی بین‌المللی شروع به شکل‌گیری کرد. شاید بتوان کنفرانس برتون وودز را نقطه مبدأ شکل‌گیری این سیستم جدید نامید. از آن زمان تاکنون نهادهای مهم پولی و مالی جهانی مانند صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی، بانک تسویه بین‌المللی، سوئیفت و همچنین سازکارهای مرتبط در حوزه‌های تبادلات ارزی، سرمایه‌گذاری و تأمین مالی، ارز SDR و… شکل گرفته‌اند.
با وجود همه نهادهای فوق و سازکارهای اشاره شده، سیستم پولی و مالی فعلی حاکم بر جهان به دلیل ایرادات متعدد، مطلوب بسیاری از کشورها نیست. جا ماندن از تحولات پرشتاب تکنولوژی، یکجانبه گرایی و استفاده کشورهای غربی از آن به عنوان سلاح، عدم توازن جریان کالا و سرمایه‌گذاری در اقتصادهای نو ظهور و در حال توسعه و موارد بسیاری، پایداری و حفظ ساختار فعلی سیستم پولی و مالی بین‌المللی را به چالش کشیده است.
آمریکا؛ ذی‌نفع و برهم زننده نظم سیستم پولی و مالی بین‌المللی
با شکل گیری نظام برتون وودز بر پایه طلاهای ذخیره آمریکا، جایگاه اقتصاد این کشور در میان کشورهای جهان ارتقا پیدا کرد. آمریکا به پشتوانه ذخایر طلا، پذیرش جهانی و آسیب‌دیدگی کشورهای بزرگ جهان بر اثر جنگ جهانی دوم، توانست به عنوان بزرگترین اقتصاد جهان شناخته شود.
با وجود این در سال ۱۹۷۱، با خروج آمریکا از نظام برتون وودز و ایجاد شوک نیکسون، آمریکا بر قدرت اقتصادی خود در جهان افزود و به ذی نفع مطلق ساختار سیستم پولی و مالی بین‌المللی تبدیل شد. در سال ۱۹۷۳ با تأسیس سوئیفت به عنوان پیام‌رسان بین بانکی و قرار گرفتن پایگاه داده‌های آن در اروپا و آمریکا، افزون بر ارز جهانی‌سازی شده دلار، پیام‌رسانی بین بانکی و نظارت بر جریان تبادلات مالی نیز در اختیار آمریکا قرار گرفت.
قدرت خلق شده به واسطه سیستم پولی و مالی بین‌المللی برای آمریکا، در دوره‌هایی به عنوان سلاح استفاده شد. جنبه‌های مختلف استفاده آمریکا از این سیستم به عنوان سلاح مانند مسدود کردن دارایی‌های دلاری کشورها، قطع دسترسی به سوئیفت و منع سرمایه‌گذاری، در زمان‌های مختلف علیه کشورهایی مثل ایران، کره‌شمالی، لیبی، سوریه، ونزوئلا، افغانستان و آخرین بار بعد از جنگ اوکراین علیه روسیه اعمال شده است.
رشد مستمر پیشران‌های تغییر نظم موجود
نشانه‌های نیاز به گذر از نظام استاندارد و واحد جهانی از اوایل قرن ۲۱ تا به حال، متراکم‌تر شده است. وقوع بحران مالی سال ۲۰۰۸، تحریم نفت ایران، برگزیت و خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، روی کار آمدن ترامپ در سال ۲۰۱۶، جنگ تعرفه‌ای چین و آمریکا، جنگ روسیه و اوکراین و در نهایت روی کار آمدن مجدد ترامپ در ۲۰۲۴ از جمله مهم‌ترین دلایل حرکت کشورها به سمت چند قطبی شدن سیستم پولی و مالی بین‌المللی هستند.
در همین راستا، اقداماتی از سوی کشورهای بزرگ و قدرت‌های اقتصادی جهان انجام شده است. برای مثال روسیه و چین با توسعه پیام‌رسان‌های بین بانکی خود و سامانه‌های ملی پرداخت، وابستگی خود به سازکارهای بین‌المللی را کاهش داده‌اند.
هند به عنوان متحد آمریکا، از ادبیات جهانی‌سازی روپیه[۱] طی چند سال اخیر استفاده می‌کند و به دنبال ترویج ارز خود به عنوان یکی از ارزهای جهان‌روا است. فروش نفت عربستان به یوان، فروش نفت امارات به روپیه، فروش نفت روسیه به ارزهایی غیر از دلار و افزون بر این استفاده برخی کشورها از ارزهای ملی برای تبادلات دوجانبه نیز موجب تضعیف بیش از پیش نظم فعلی شده است.
ابتکارات استراتژیک روسیه پس از تحریم
در سال ۲۰۱۴ و با سرنگونی نظام حاکم بر اوکراین، روسیه اقدام به الحاق شبه‌جزیره کریمه به خاک خود کرد. در پی این اقدام تحریم‌های هدفمندی علیه روسیه اعمال شد. این تحریم‌ها اثر قابل توجهی بر وضعیت اقتصادی روسیه و ارتباطات مالی این کشور با سایر کشورهای جهان نداشت.
در سال ۲۰۲۲ و با حمله همه‌جانبه روسیه به اوکراین، تحریم‌های گسترده‌ای علیه این کشور مانند مسدود کردن دارایی‌ها، قطع دسترسی برخی بانک‌ها به سوئیفت، ممنوعیت معامله با دلار و… اعمال شد. این دور از تحریم‌ها آثار جدی بر اقتصاد این کشور و قطع ارتباطات بانکی و مالی روسیه با جهان گذاشت.
پس از گذشت نزدیک به سه سال از آغاز جنگ اوکراین، به دلیل چشم‌انداز نامشخص پایان جنگ و تحریم‌ها و همچنین لزوم مقابله روسیه با اهرم‌های تهدید و فشار اقتصادی علیه این کشور، روسیه به دنبال اقناع کشورهای دیگر برای تغییر سیستم پولی و مالی بین‌المللی حاکم بر جهان است.
به این منظور در آخرین اجلاس بریکس که به میزبانی روسیه در کازان برگزار شد، گزارشی تحت عنوان «پژوهش ریاست بریکس؛ بهبود سیستم پولی و مالی بین المللی[۲]» که به وسیله وزارت اقتصاد، بانک مرکزی و یک موسسه مشاوره مدیریت[۳] در این کشور نوشته شده بود، منتشر شد.
در این گزارش علاوه بر اشاره به روندها و چالش‌های کلیدی سیستم مالی و پولی بین‌المللی، برخی ابتکارات راهبردی و راهکارهای عملیاتی به منظور بهبود نظام فعلی نیز بیان شده است. در گزارش‌های آتی ابتکارات بریکس برای بهبود سیستم پولی و مالی بین‌المللی، مطابق گزارش اشاره شده، بیان خواهد شد.
پی‌نوشت:
[۱] Internationalization of the Rupee
[۲] BRICS Chairmanship Research: IMPROVEMENT OF THE INTERNATIONAL MONETARY AND FINANCIAL SYSTEM
[۳] yakov and partners
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
