مسیر اقتصاد/ صنایع پایین دستی پتروشیمی را می‌توان به دسته‌های اصلی مانند پلاستیک، لاستیک، مواد شیمیایی و حلال‌ها، رنگ و رزین، کامپوزیت، کودهای شیمیایی و سموم، الیاف و نساجی، آرایشی و بهداشتی، شوینده‌ها و مواد دارویی تقسیم‌بندی کرد. تأمین نیاز این صنایع، از طریق تولید داخلی یا واردات انجام می‌شود؛ با این حال بخشی از این نیاز‌ها به صورت پایدار، کافی و با قیمت مناسب برآورده نمی‌شود.
۱.۹۹ میلیارد دلار، صرف واردات محصولات پتروشیمیایی در سال ۱۴۰۲ شده است
آمار واردات محصولات کلیدی پتروشیمی طی سال‌های اخیر روندی افزایشی را نشان می‌دهد. در سال ۱۴۰۰، میزان واردات این محصولات ۲۸۹ هزار تن به ارزش ۸۱۷ میلیون دلار بوده است. این رقم در سال ۱۴۰۱ به ۳۸۷ هزار تن با ارزش یک میلیارد و ۶۹ میلیون دلار افزایش یافته و در سال ۱۴۰۲ به ۴۱۶ هزار تن با ارزش ۹۷۵ میلیون دلار رسیده است. نمودار زیر جزئیات واردات محصولات کلیدی پتروشیمی طی پنج سال گذشته را به‌صورت تفکیک شده نمایش می‌دهد:
بررسی دقیق‌تر آمار سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که علاوه بر واردات محصولات کلیدی، بالغ بر ۵۰۰ هزار تن از سایر مواد شیمیایی، پلیمرها و کودهای شیمیایی نیز وارد کشور شده است. این امر تعداد محصولات وارداتی در سال مذکور را به ۲۰۷ مورد و مجموع ارزش واردات را به ۱.۹۹ میلیارد دلار رسانده است.
تولید ۷۰ درصد ارزش محصولات وارداتی در داخل، توجیه‌پذیر است
تحلیل آمار واردات نهاده های پتروشیمیایی، این پرسش را مطرح می‌کند که چه میزان از این واردات از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر است و تا چه حد می‌توان وابستگی به واردات و خروج ارز را کاهش داد. بدیهی است تولید داخلی تمامی نهاده‌های پتروشیمیایی، به دلیل عواملی همچون حجم کم تقاضا و عدم توجیه اقتصادی همواره امکان‌پذیر نیست. با این حال، ارزیابی دقیق نوع محصولات و ظرفیت تولید آن‌ها در یافتن پاسخ مناسب به این مسئله نقش موثری ایفا می‌کند.
ارزیابی‌های انجام شده توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی حاکی از آن است که معادل ۷۰ درصد از ارزش کل نهاده‌های پتروشیمیایی وارداتی از امکان تولید داخلی برخوردار بوده و توسعه زنجیره ارزش، مسیر اصلی تحقق این هدف است. تمرکز بر توسعه هدفمند زنجیره ارزش بر اساس نیاز صنایع پایین‌دستی، علاوه بر افزایش ارزش افزوده، تأمین پایدار نیاز داخلی و کاهش وابستگی به واردات را فراهم خواهد کرد. در نتیجه، پس از تأمین کامل بازار داخلی، می‌توان صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا را به‌عنوان یک راهبرد پایدار و سودآور در دستور کار قرار داد.
زنجیره پروپیلن؛ مورد توجه جهان و مغفول در ایران
محصولاتی مانند پلی‌پروپیلن[۱]، پلی‌اورتان[۲]، آکریلونیتریل[۳]، الیاف اکریلیک[۴]، سوپرجاذب‌ها[۵]، پلی‌کربنات[۶] و رزین اپوکسی[۷] که از محصولات زنجیره پروپیلن و آروماتیک‌ها به‌شمار می‌روند، جزء مهم‌ترین محصولات وارداتی به کشور هستند. محصولات این دو زنجیره به نسبت زنجیره‌ای مانند اتیلن، کم‌تر توسعه یافته‌اند و بسیاری از محصولات وارداتی نیز ناظر به این دو زنجیره است.
مقایسه‌ی سبد تولید محصولات پایه پتروشیمی در ایران و جهان نیز نشان از تفاوت‌های مهمی دارد. در ایران، ۷۰ درصد تولید محصولات پایه به متانول و اتیلن اختصاص یافته است، به‌گونه‌ای که سهم متانول ۴۵ درصد و سهم اتیلن ۲۵ درصد است. آروماتیک‌ها و پروپیلن نیز به‌ترتیب، ۷ و ۳ درصد از ظرفیت تولید محصولات پایه را به خود اختصاص داده‌اند.
این در حالی است که میانگین سهم آروماتیک‌ها و پروپیلن از ظرفیت جهانی محصولات پایه به‌ترتیب ۱۶ و ۱۸ درصد برآورد می‌شود. در واقع پروپیلن به واسطه تقاضای بالا در بازارهای جهانی در زمره چهار محصول کلیدی صنعت پتروشیمی قرار دارد. با این حال در ایران با وجود ظرفیت تولیدی در حدود ۱ میلیون تن، این محصول جزء ۱۰ محصول نخست از نظر ظرفیت اسمی قرار نمی‌گیرد.
تقویت صنایع و افزایش ارزش افزوده با توسعه زنجیره ارزش پروپیلن
ایران با توجه به ذخایر غنی هیدروکربوری و بهره‌مندی از مزیت خوراک می‌تواند بر توسعه هدفمند زنجیره و تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر سرمایه‌گذاری کند. در حال حاضر حدود نیمی از ارزش واردات نهاده‌های پتروشیمیایی به ارزش ۱ میلیارد دلار صرف واردات محصولات زنجیره ارزش پروپیلن می‌شود. ضمن اینکه با توجه به آمار واردات محصولات کلیدی پتروشیمی، می‌توان گفت که توسعه زنجیره ارزش پروپیلن، علاوه بر کاهش خروج ارز از کشور، اسباب رشد صنایع پایین‌دستی را مانند تولیدی‌های پلاستیک، الیاف مصنوعی، محصولات بهداشتی و محصولات پزشکی فراهم خواهد کرد. این امر نه تنها به ایجاد اشتغال کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش صادرات غیرنفتی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی می‌شود.
علاوه بر موارد فوق، با توسعه زنجیره ارزش پروپیلن، ایران می‌تواند به یک بازیگر مهم در بازار جهانی پتروشیمی تبدیل شود که منجر به افزایش رقابت‌پذیری صنایع پتروشیمی ایران خواهد شد و به افزایش نفوذ راهبردی کشور در بازارهای جهانی کمک می‌کند. همچنین نهاده‌های پتروشیمیایی، از تحریم‌ناپذیری بیش‌تری برخوردار هستند و این اتفاق، ریسک صادرات را کاهش خواهند داد.
کنار هم قرار دادن این موارد و بررسی محصولات کلیدی وارداتی، لزوم توسعه زنجیره ارزش، به‌خصوص زنجیره ارزش پروپیلن در کشور را بیش از پیش نمایان می‌کند. در صورت تحقق این امر، میزان واردات محصولات پتروشیمیایی به کشور کاسته خواهد شد و به تبع آن کاهش ارزبری ناشی از واردات محقق می‌شود.
پی‌نوشت:
[۱] Polypropylene (PP)
[۲] Polyurethane (PU)
[۳] Acrylonitrile
[۴] Acrylic fiber
[۵]Superabsorbent
[۶] Polycarbonate (PC)
[۷] Epoxy Resin
منابع:
شرکت ملی صنایع پتروشیمی
اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران
انتهای پیام/ انرژی
